Hoe archieven en culturele instellingen zich kunnen wapenen tegen bezuinigingen
Cultuurwetenschappers over het belang van solide financiering cultuursector
Films zijn belangrijk cultureel erfgoed. Erfgoed dat moet je koesteren, bestuderen en zorgvuldig archiveren, vindt ook hoogleraar Mediaerfgoed, technologie & cultuur Giovanna Fossati. Maar bezuinigingen maken archieven en musea waar dat gebeurt, juist kwetsbaar. Hoe kunnen deze instellingen zich daartegen wapenen? We bespreken het met Fossati en haar collega hoogleraar Culturele waarde, mecenaat en maatschappij Helleke van den Braber.
Duizenden uren aan cultureel erfgoed
“Nederland kent twee grote audiovisuele archieven,” vertelt Fossati, “het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en Eye Filmmuseum. Daar wordt in totaal 90 duizend uur video en 20 duizend uur film bewaard en gerestaureerd.” Ze kent de wereld van filmarchieven van binnen en buiten: voordat ze begin dit jaar aan de Universiteit Utrecht werd aangesteld, was ze hoogleraar Filmerfgoed aan de Universiteit van Amsterdam en directeur Collectie en Kennisdeling van het Eye Filmmuseum.
Archieven en culturele instellingen zijn belangrijke plaatsen voor erfgoed, maar staan wereldwijd onder druk. Zowel door bezuinigingen als door politieke en ideologische verschuivingen. “De afhankelijkheid van publieke subsidies maakt archieven kwetsbaar”, zegt Fossati. “Daarom moeten zij ook naar andere vormen van financiering kijken, zoals samenwerkingen met particuliere instellingen en fondsen of crowdfunding. Dit laatste is bijzonder relevant, omdat het niet alleen financiering oplevert, maar ook erfgoed verbindt met een breder publiek dat het belang ervan erkent.”
Crowdfunding zorgt voor meer dan financiële support
Helleke van den Braber doet onderzoek naar ‘het geven aan de kunst’. Want als de overheid het niet doet, zijn instellingen aangewezen op andere fondsen. Een instelling die minder afhankelijk is van één subsidiegever heeft meer veerkracht, ziet zij.
“Het is verstandig om als cultuursector niet meer alle eieren in hetzelfde mandje te leggen. Dat kan bijvoorbeeld door te investeren in een fan community rond je archief of instelling. Een krachtige, betrokken achterban is goud waard. ‘Vrienden’ kunnen ook onmisbare ambassadeurs voor je archief zijn, warme pleitbezorgers voor het soort materiaal dat je wilt bewaren of restaureren. Zo sta je sterker als een overheid besluit zich terug te trekken.”
Interesse van big tech in Nederlandse archieven
Nieuw onder de grote gevers zijn Amerikaanse techbedrijven, die soms maar wat graag investeren in filmarchieven. Ook in Nederland willen ze samenwerken om bijvoorbeeld collecties te digitaliseren. Dat lijkt positief, maar heeft een keerzijde, waarschuwt Van den Braber. “Big tech is een voorbeeld van een gever die niet alleen iets komt brengen, maar ook komt halen. Je staat als archief sterker tegenover zo’n partij als je zorgt voor een diverse financieringsmix, zodat je hun sponsorgeld productief kunt inzetten maar er niet van afhankelijk wordt.”
Omarm en gebruik de giften van grote partijen, maar niet zonder te onderhandelen en grenzen te trekken.
Fossati beaamt dit. “Deze bedrijven hebben vaak andere prioriteiten dan erfgoedinstellingen en zijn vooral geïnteresseerd in data. Wie bepaalt in zo’n situatie welke films of mediacollecties beschikbaar blijven en onder welke voorwaarden? We moeten kritisch blijven en pleiten voor open toegang, eerlijke licentievoorwaarden en transparantie.”
Goede afspraken zijn noodzakelijk
Het is belangrijk om als archief kritisch te blijven en je in te zetten voor open toegang, eerlijke licentievoorwaarden en transparantie, adviseert Giovanna Fossati. “Tegelijkertijd kunnen we technologie ook op alternatieve manieren inzetten, bijvoorbeeld via decentrale, open-source initiatieven waarmee archieven en gemeenschappen hun collecties zelf beheren en delen.”
Het kan moeilijk zijn voor instellingen om strikt te zijn in hun voorwaarden, omdat het vaak om veel geld gaat, weet Van den Braber. “Archieven of erfgoedinstellingen weten: daar zouden we de meest prachtige dingen van kunnen doen. Ik pleit daarom voor omarmen en gebruiken, maar niet zonder te onderhandelen en grenzen te trekken.”