High five: Chimpansees nodigen elkaar uit om te vlooien

Chimpansees communiceren met elkaar om een bepaalde manier van vlooien te beginnen. Dat blijkt uit uitgebreide video-observaties door biologen van de Universiteit Utrecht. Dat communicatie en aangeleerd gedrag zo met elkaar verbonden zijn is nog niet eerder vastgesteld bij chimpansees. Het onderzoek laat zien dat cultureel gedrag ook bij dieren een samenspel tussen individuen kan zijn. De onderzoekers maken vandaag hun resultaten bekend in het vakblad Proceedings of the Royal Society B.

Sommige groepen chimpansees vertonen vlooigedrag dat niet bij andere groepen van dezelfde soort wordt waargenomen. Wanneer twee chimpansees elkaar op deze opvallende manier vlooien, houden ze ieder een arm in de lucht, waarbij ze de hand, pols of onderarm van de ander vastgrijpen. Met de andere arm vlooien de dieren elkaar. Gedragsonderzoekers noemen dit de ‘vlooihandgreep’, of in het Engels grooming handclasp. Omdat niet alle groepen chimpansees dit gedrag vertonen, en omdat groepen die het wel doen het vaak allemaal net wat anders doen, zien onderzoekers dit gedrag als een cultureel gebruik.

Op afstand communiceren

Zoë Goldsborough en haar collega’s ontdekten dat chimpansees in een opvangcentrum in Zambia elkaar uitnodigen om elkaar op deze ‘traditionele’ manier te vlooien. Goldsborough: “Eerder onderzoek liet zien dat de vlooihandgreep door een van de twee dieren wordt gestart door de arm van de ander te pakken en omhoog te duwen. Maar wij vonden dat de dieren door middel van communicatie aangeven dat ze op deze manier willen gaan vlooien.”

Tikje tegen de elleboog

Volgens Goldsborough is het gedrag duidelijk gericht op een ander individu. Een chimpansee die de vlooihandgreep wil doen, wacht meestal tot hij de aandacht heeft van een ander dier en steekt dan bijvoorbeeld een arm in de lucht.

Goldsborough: “Het is een beetje zoals wij een van onze armen opsteken als we iemand een high five willen geven.” Ook geven de dieren, als ze al dicht bij elkaar in de buurt zijn, elkaar tikjes tegen de onderkant van hun elleboog of hand om de ander te laten weten dat ze de vlooihandgreep willen doen.

Terugvlooien

Volgens Edwin van Leeuwen, de senior onderzoeker van de studie, vlooien de chimpansees in de groep in Zambia elkaar al minstens twintig jaar op deze manier. “Waarom de dieren elkaar zo vlooien is eigenlijk niet bekend,” zegt de onderzoeker. “Misschien is het een manier waarop de dieren ervoor zorgen dat ze zelf ook teruggevlooid worden. Als de dieren elkaars hand vastgrijpen en elkaar aankijken, dan zijn ze compleet op elkaar gericht. De kans om dan terug gevlooid te worden is veel groter dan wanneer het ene dier de rug van de ander vlooit.”

Frame voor frame

Goldsborough verzamelde de data voor het onderzoek als onderdeel van haar masteropleiding aan de Universiteit Utrecht. Ze verbleef daarvoor vijf maanden in Zambia, filmde daar de dieren en analyseerde vervolgens de beelden.

Ons onderzoek laat zien dat cultuur ook bij dieren iets kan zijn dat van meerdere kanten komt.

Volgens Goldsborough was dat nog een hele uitdaging. “Je moet natuurlijk al filmen voordat ze het gedrag vertonen, zodat je het echte begin van hun interactie kan vangen. Ik heb hele dagen op het observatiedek gestaan met een camera, soms zelfs twee. Ik begon meestal al te filmen zodra twee dieren op elkaar afliepen. Op een gegeven moment krijg je er wel een gevoel voor, je herkent de blikken waaruit je kunt afleiden dat de dieren iets van plan zijn.”

De onderzoeker legde ruim 130 handgrepen vast op film en analyseerde vervolgens de beelden frame voor frame, zodat ze precies kon zien wat dieren deden. Goldsborough: “Dat kostte uiteraard erg veel tijd.”

Cultureel leven van dieren

De resultaten laten zien dat communicatie ook een belangrijke rol kan spelen in het culturele leven van dieren. Goldsborough: “Als we het over cultuur bij dieren hebben, dan gaat het vaak over wat individuen doen. Interactie met soortgenoten komt er vaak niet bij kijken. Denk maar aan chimpansees die stokjes gebruiken om mieren te verzamelen. Ons onderzoek laat zien dat cultuur ook bij dieren iets kan zijn dat van meerdere kanten komt. Beide dieren hebben in dit geval de motivatie om iets te gaan doen. Dat sluit mooi aan bij een vraag die nu erg in de belangstelling staat bij onderzoekers die zich richten op diergedrag: hoe stemmen dieren hun acties met elkaar af?”