Het Utrechts Psalter uit de kluis voor bijzonder onderzoek

Topstuk Universiteitsbibliotheek onder zelfgebouwde scanner

Onderzoekers van Durham University prof. Andrew Beeby en prof. Richard Gameson bouwden twee scanners waarmee ze onder verschillende lichtfrequenties handschriften kunnen scannen. Ze brachten een bezoek aan Bijzondere Collecties om middeleeuwse handschriften in de collectie te scannen. Speciaal voor hen werd ook het Utrechts Psalter uit de kluis gehaald.

Onze ogen zien niet alles. Wanneer je naar de handschriften in onze collectie kijkt, zie je geen verschil tussen blauw gemaakt van het in Afghanistan gewonnen dure lapis lazuli of het goedkopere azuriet. Met een speciale techniek zijn ze wel van elkaar te onderscheiden. Dit heet de FORS-techniek, wat staat voor Fiber Optic Realshape. Hierbij wordt de reflectie van gekleurde oppervlaktes gemeten, zodat de samenstelling kan worden bepaald.

Een andere, zelfgebouwde scanner van prof. Andrew Beeby en prof. Richard Gameson stelt de handschriften bloot aan verschillende lichtfrequenties, van infrarood licht via zichtbaar licht tot ultraviolet licht. Door deze multispectrale scanner kunnen ondertekeningen en oudere inktlagen zichtbaar worden gemaakt.  Het onderzoek van dit Britse team ligt in het verlengde van de publicatie The pigments of British medieval illuminators. A scientific and cultural study uit 2023.

Prof. Andrew Beeby en prof. Richard Gameson scannen het Utrechts Psalter

Een driedaags bezoek

Beeby en Gameson brachten drie dagen door in de Universiteitsbibliotheek en onderzochten verschillende handschriften. Zelfs het Utrechts Psalter, het beroemde negende-eeuwse handschrift uit Reims, werd door conservator Bart Jaski voor hen voorzichtig uit de kluis gehaald.

Het is niet de eerste keer dat een dergelijk onderzoek wordt gedaan. In de zomer van 2022 scande het Lazarus Team van Colorado University al verschillende bladen van Hs. 1661, een twaalfde-eeuws handschrift geschreven op oudere bladen met weggeschraapte tekst. Door deze multispectraal te scannen werd de onderliggende tekst voor het eerst in meer dan duizend jaar beter zichtbaar.

Het Britse team met Beeby en Gameson wist nog meer bladen van Hs. 1661 te scannen. Vier Utrechtse master-studenten gaan voor hun opleiding bij Bijzondere Collecties de onderliggende teksten verder bestuderen.