Het rekenonderwijs kan beter. En embodied design kan daarbij helpen.

Spanje-Nederland, WK-voetbal 2014. Bijna rust. Nederland staat 1-0 achter. Daley Blind trapt een bal de diepte in, Robin van Persie loopt bij zijn verdediger weg. Van Persie blijft naar de bal gluren, neemt een snoekduik en kopt de bal met een boog over de Spaanse doelman. Wiskundige en onderwijswetenschapper Arthur Bakker van de Universiteit Utrecht kan zich niet heugen ooit zo’n doelpunt te hebben gezien. “En het is een voorbeeld dat ik vaak aanhaal om aan te tonen wat embodied cognition is.”

Waarom is het doelpunt van Van Persie zo behulpzaam bij het uitleggen van embodied cognition? “Tegenover iemand die embodied cognition aanhangt, staat de cognitivist”, legt Bakker uit. “De cognitivist gaat ervanuit dat we alles in ons hoofd representeren. Mentale representatie van een situatie. Dat betekent dat Van Persie, terwijl die bal naar hem onderweg is, dus in zijn hoofd al heeft uitgetekend wat hij ermee gaat doen: snoekduiken en de bal zo raken met zijn hoofd dat deze met een boogje richting goal gaat. Vanuit embodied cognition zegt men echter: Van Persie reageert met zijn hele lichaam, met zijn hele systeem, op deze unieke situatie. Natuurlijk is er ook breinactiviteit. Maar het is zijn hele lichaam dat hierbij betrokken is. Alleen zo kan hij creatief reageren op die bal. Een embodied cognitivist weet: het lichaam heeft een eigen dynamiek, een eigen logica. En juist in sport zie je dat regelmatig terug: de sporters hebben soms zelf geen idee wat ze precies doen.”

1 staat tot 2 is gelijk aan 3 staat tot…?

Wiskundeonderwijs

In zijn onderzoek neemt Bakker, samen met teamleden Marieke van der schaaf, Shakila Shayan en Rosa Alberto, embodied cognition serieus. “Ik kom uit de wiskundehoek, en ik ben me gaan afvragen: wat betekent embodied cognition dan voor het leren van wiskunde?”

Is het antwoord... 4?

De Utrechtse wiskundige schrijft een sommetje op een blaadje: 1:2=3:? “Dit is een verhouding. 1 staat tot 2 is gelijk aan 3 staat tot…? Er zijn genoeg kinderen die geen idee hebben wat die symbolen precies inhouden. Die hebben geen gevoel, geen beeld bij zo’n vergelijking. Schrijven ze als antwoord bijvoorbeeld 4 op. Zo krijgen kinderen aldoor allerlei sommetjes die losstaan van hun ervaring en van hun wereld. De symbolen zijn voor hen te abstract.”

Verhoudingen leren op de iPad

Maar wat als je deze verhoudingssom op een embodied cognition-wijze aanpakt? Bakker: “Wij hebben een applicatie ontwikkeld voor de iPad. Zo’n concrete applicatie noemen we een voorbeeld van embodied design. Op de iPad zien de leerlingen twee staven. Die twee staven kunnen ze met hun vingers tegelijkertijd omhoog en omlaag schuiven. Zonder enige instructie laten we ze uitzoeken wanneer de staven op het scherm groen worden. Wat blijkt na enig geschuif? De staven worden groen als de ene twee keer zo lang is als de andere. Daar komen ze zelf achter. Zo leren ze dus, met embodied design, wat een verhouding is.”

Ook handig voor docent

Bakker geeft aan dat dit maar één voorbeeld is hoe hij en zijn collega’s embodied design willen aanbieden in het rekenonderwijs. Hij verwacht dat deze manier van onderwijzen kan helpen om sommige kinderen te leren rekenen. “En prettige bijkomstigheid: de docent ziet bij embodied design direct waar het kind moeite mee heeft. Bij het nakijken van een sommetje is het simpelweg goed of fout. Dan weet je nog niet waar de schoen wringt.”

Meer over onderzoek naar embodied design? Vorig jaar was er een symposium over dit onderwerp, mede gefinancierd door focusgebied ELS. Op de symposiumwebsite zijn presentaties terug te vinden. Daarnaast schrijven de onderzoekers natuurlijk over embodied design in wetenschappelijke tijdschriften, zoals in Frontiers in Psychology.