Het circulaire beleid van de koplopers Amsterdam, Kopenhagen en Glasgow schiet tekort op het gebied van sociale en ecologische rechtvaardigheid

Het concept van de circulaire economie staat meer en meer centraal in de duurzaamheidsgedachte. Een circulaire economie moet ons in staat stellen onze hulpbronnen op duurzame en democratische wijze te verspreiden, delen, hergebruiken, opknappen, herverdelen en recyclen. Zo kunnen we onze totale ecologische voetafdruk verkleinen en tegelijkertijd in ieders behoefte aan hulpbronnen voorzien.

Steden staan centraal bij het bereiken van een circulaire economie

Steden spelen een centrale rol bij het bereiken van een circulaire economie. Zij verbruiken 80% van de wereldwijde natuurlijke hulpbronnen, produceren de helft van het afval in de wereld, driekwart van de uitstoot van broeikasgassen en zijn verantwoordelijk voor ongeveer 80% van het mondiale BBP. Veel steden over de hele wereld zetten nu stappen in de richting van de transitie. De Amsterdamse Circulaire Strategie 2020-2025, bijvoorbeeld, wil het gebruik van nieuwe grondstoffen tegen 2030 halveren en tegen 2050 een volledig circulaire stad worden.

Een recente studie van de Universiteit Utrecht, gepubliceerd in het Journal Local Environment, analyseerde de strategieën voor de circulaire economie van drie Europese steden die het voortouw nemen in de circulaire transitie. In Amsterdam, Kopenhagen en Glasgow wordt circulair beleid vooral gebruikt als een manier om de economische groei in de sectoren afvalbeheer en terugwinning te stimuleren, zonder niet-duurzame industrieën te verstoren of krachtig genoeg op te treden om sociale en ecologische onrechtvaardigheden systematisch te verminderen. "Economische groei wordt beschouwd als een positief maatschappelijk doel", zegt Martin Calisto Friant, die de studie leidde in het kader van zijn promotieonderzoek aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de UU. "Maar groei is intrinsiek verbonden met energie- en materiaalverbruik, en recycling- en terugwinningstechnologieën kunnen slechts een fractie van de noodzakelijke grondstoffen leveren in een voortdurend groeiende economie".

Economische groei wordt beschouwd als een positief maatschappelijk doel maar groei is intrinsiek verbonden met energie- en materiaalverbruik

Amsterdam te veel gericht op economische groei

In april 2020 kwam Amsterdam internationaal in het nieuws als de eerste gemeente ter wereld die het 'donutmodel' omarmt en een circulaire stad voor ogen heeft die iedereen een goed leven garandeert binnen de planetaire grenzen. "Uit ons onderzoek blijkt dat de Amsterdamse aanpak alleen op papier holistisch is", zegt co-auteur Walter Vermeulen, eveneens verbonden aan het Copernicus Instituut.

De auteurs stellen dat Amsterdam en de andere twee steden in de studie de ongelijke maatschappelijke verhoudingen niet fundamenteel zullen veranderen door rijkdom, macht en eigendom niet te verdelen van degenen die hun eerlijke aandeel in de planetaire hulpbronnen overschrijden naar degenen die daarin een te klein aandeel hebben. "Sociaal beleid wordt in plaats daarvan gekoppeld aan het streven naar economische groei, wat onze verstrengelde sociale en ecologische crises alleen maar zal verergeren," vervolgt Vermeulen.

Uit ons onderzoek blijkt dat de Amsterdamse aanpak alleen op papier holistisch is

Betere circulaire strategieën

Dus hoe kunnen steden hun circulaire strategieën verbeteren? Om sociale rechtvaardigheid te garanderen, stellen de onderzoekers een aantal beleidsmaatregelen voor. Steden zouden bijvoorbeeld circulair beleid moeten aanmoedigen dat ongebruikte gebouwen weer beschikbaar maakt en non-profit coöperaties bevordert. "Dit kan betekenen dat er belastingen op speculatie en leegstand worden ingevoerd, of dat coöperaties worden geholpen door ze voorrang te geven bij openbare aanbestedingen", aldus Calisto Friant.

Om de ecologische resultaten te verbeteren, leggen de onderzoekers de nadruk op de ontwikkeling van compacte, multifunctionele wijken. Compacte steden die een reeks voorzieningen en diensten bieden op loop- of fietsafstand verminderen de behoefte aan autoverplaatsingen en voorkomen aantasting van natuurgebieden. "Dit moet hand in hand gaan met beleid dat de biodiversiteit in stand houdt en herstelt, en gelijke toegang bevordert tot belangrijke sociale en milieu-infrastructuur zoals musea, gemeenschapscentra, scholen, parken en groene ruimten", aldus Calisto Friant.

Tot slot stellen de auteurs een beleid voor dat politieke legitimiteit en gelijkheid garandeert. "Steden moeten de besluitvorming democratiseren", zegt Calisto Friant. "Participatieve begrotingsprocessen en deliberatieve vergaderingen, bijvoorbeeld, kunnen ervoor zorgen dat de overgang naar circulariteit op een inclusieve manier plaatsvindt."