“Goed dat Onderwijs eindelijk onderdeel is van het Open Science Programma!”

“In de toekomst is ‘open science’ gewoon ‘science’, het lijkt me niet meer dan logisch dat we studenten hierin meenemen en ook op voorbereiden.” Dit is zomaar een van de eerste gedachten die opkomt bij een van de deelnemers aan de eerste werksessie over open science in het onderwijs begin december. Ideeën om Open Education verder te brengen zijn er te over, zo blijkt.

De track Open Science in Education is de meest recente toevoeging aan het Open Science Programma. “We hebben ons aanvankelijk vooral op onderzoek gericht maar het is nu hoog tijd om integraal te kijken naar waar we voor staan als universiteit: onderwijs en onderzoek in nauwe verwevenheid,” aldus trekker Leoniek Wijngaards-De Meij. Op de eerste werksessie zijn bijna vijftig onderzoekers/docenten, ondersteuners en studenten afgekomen. Vanuit hun verschillende interesses en achtergronden laten zij hun licht schijnen op de vele manieren waarop het onderwijs kan profiteren van een open blik, open houding en open wetenschap.

Reflecteren op je eigen en andere disciplines

Veel van de aanwezigen zien in het stimuleren van een reflectieve houding onder studenten een van de grootste meerwaarden van een open houding. “Ik vind het onze taak als universiteit om studenten te leren om kritisch te zijn op kennis en hoe kennis vergaard wordt. Laat ze nadenken over de onderzoekstradities in hun vakgebied en hoe deze zich verhouden deze zich tot andere disciplines?” Deze bespiegeling op hoe aannames, methoden en perspectief het beeld van de werkelijkheid kunnen beïnvloeden is cruciaal voor het interdisciplinaire karakter van het onderwijs aan de UU vinden velen.

Open Science integreren in het onderwijs betekent ook dat studenten iets weten over de uitdagingen waar de wetenschap voor staat, en wat zij zelf kunnen doen in hun onderwijs en toekomstige werk (aan of buiten de universiteit) om hier wat aan te doen. “Het zou bijvoorbeeld goed zijn als ze op de hoogte zijn van wat de replicatiecrisis is gaan heten en dat we studenten ook de vaardigheden bijbrengen om open wetenschap te bedrijven.” Daarbij moet het verder gaan dan alleen het toepassen van open vaardigheden, “studenten moeten deze ook kunnen analyseren en er een oordeel over kunnen vellen.”

Scriptie met maatschappelijke relevantie

Een overkoepelend pleidooi dat in meerdere breakout sessies terugkomt is het belang van een waarlijk open houding. “Dat betekent dat je open staat voor andermans mening, constructief kritisch debat niet uit de weg gaat maar juist omarmt.” Die openheid moet zowel betracht worden ten aanzien van de wetenschap als de samenleving. “Die openheid gaat verder dan alleen transparantie, het gaat ook om het betrekken van maatschappelijke partijen – op basis van gelijkwaardigheid.”

Veel van de aanwezigen zien Open Science dan ook als een goede manier om onderwijs en de samenleving dichter bij elkaar te brengen. “Waarom laten we studenten niet veel vaker werken aan maatschappelijk relevante vraagstukken?” vraagt een van de deelnemers zich af. “Daar zijn hele goede methoden voor, bijvoorbeeld de mixed classroom en andere vormen van community engaged learning.”

Door studenten bij opdrachten échte vragen en inzichten uit de samenleving op te laten halen, gaat hun discipline niet alleen meer leven; het levert ook direct of indirect een bijdrage aan de maatschappij. “En hoe mooi zou het zijn als studenten zich ervan bewust zijn dat hun eigen werk, denk aan een scriptie, maatschappelijk betekenisvol kan zijn.”

Inzetten op meer publieke betrokkenheid en wetenschapscommunicatie worden genoemd als manieren om die maatschappelijke betekenis te stimuleren. “Daarbij moet wel gezegd worden dat je dit pas van studenten kunt verwachten als ze ook een gedegen kennisbasis hebben, en dat je docenten hier ook in moet trainen om dit te kunnen begeleiden.”

Wat door een enkele deelnemer wordt genoemd, wordt door velen beaamd: “Een open houding betekent niet alleen dat je in staat bent om disciplinaire verschillen om te gaan maar ook met verschillende culturele perspectieven. Burgerschap, als onderdeel van een gemeenschap maar ook als global citizen zitten voor mij diep verweven in het open science gedachtengoed.”

Nog geen ‘credits’ voor het delen van onderwijsmaterialen

Uiteraard roept ‘open’ voor velen ook de associatie met onderwijsmaterialen op. Het aanbod in Open Educational Resources (met de in de Nederlandse context onhandige afkorting OER) groeit gestaag maar een echte doorbraak in het delen van onderwijsmethoden en -materialen is er nog niet gekomen. “Eigenlijk is dat heel vreemd gezien we voor onderzoek al hele grote slagen hebben gemaakt.”

Naast dat er momenteel wordt nagedacht over de juridische bepalingen rond het delen van onderwijsmaterialen moet er volgens de aanwezigen nog veel gebeuren op het gebied van de bereidwilligheid. “Het ligt voor de hand dat het handig zou zijn voor het gezamenlijk ontwikkelen en overdragen van bijvoorbeeld cursussen, maar je krijgt hier eigenlijk op geen enkele manier echt ‘credits’ voor.” Ondertussen blijven veel materialen, denk aan studieboeken en onderwijsplatforms, interessant voor commerciële partijen, “wat eigenlijk te gek voor woorden is aangezien alle inhoud van onszelf komt.”

Hoe nu verder?

Niet geheel onverwacht wordt er binnen de poorten van de UU al veel onderwijs gegeven dat een directe of meer indirecte relatie heeft tot open science. Zo zijn er cursussen voor specifieke open vaardigheden maar ook stellen docenten de open benadering en reflectie op het eigen vakgebied centraal in de vakken die ze geven. Wat ontbreekt is een totaalplaatje, merkt een van de deelnemers op. “Er gebeurt echt al heel veel, het zou voor het overzicht en de afstemming goed zijn om dat een keer samen te brengen!”

Ongeacht de insteek lijkt de voorwaarde voor velen onder de aanwezigen wel te zijn dat het verder ontwikkelen van Open Education moet lonen. “We moeten dit niet zien als een ‘nice to have’, het is een elementair onderdeel van onze strategie als UU dus het is een ‘need to have’.” Het is niet ‘leuk voor erbij’ maar het is de essentie, en dat moet ook doorklinken in onder andere het nieuwe Erkennen en Waarderen.