G.J. Wiarda-prijs 2023 voor studenten uitgereikt aan Michael Schut

Op 14 september is de G.J. Wiarda-prijs voor beste scriptie uitgereikt aan Michael Schut. Hij ontving de prijs voor zijn scriptie over de rol van ‘narrativiteit’ in strafprocessen: op basis van de vastgestelde feiten vertelt de advocaat van de verdachte – maar ook de aanklager (de officier van justitie) – een verhaal over wat er ‘werkelijk’ is gebeurd. Daarom is een strafproces óók te zien als een strijd tussen concurrerende verhalen, waarmee twee partijen de rechter proberen te overtuigen van de schuld of onschuld van de verdachte. De jury vond zijn scriptie “in zeer helder en mooi Nederlands geschreven, waardoor het ook een academische pageturner is.” Bovendien kan zijn inzicht helpen om gerechtelijke dwalingen te voorkomen.

De G.J. Wiarda-prijs is ingesteld door het departement Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Utrecht en bedoeld voor studenten van de masteropleiding Legal Research. De jury had volgens juryvoorzitter prof. Rob Widdershoven een hele kluif aan het kiezen tussen de 11 mededingers. “[Maar] het lezen ervan was een waar genoegen, omdat ze een schat aan juridisch denkwerk en analyses van hoog niveau bevatten”, zo vertelde hij de aanwezigen.

De scripties hadden betrekking op elk mogelijk rechtsgebied en elk aspect van juridisch onderzoek, van privaatrecht tot strafrecht, van nationaal publiekrecht tot Europees en internationaal publiekrecht, van sociaal recht tot mensenrechtenwetgeving en kunstmatige intelligentie.

Drie kandidaten

Na beraadslaging wist de jury de lijst terug te brengen tot drie kandidaten. Naast Michael Schut waren dat: 

• Jock Gardiner: Hard Euroscepticism and Constitutional Conventions in the European Union – Considering the Role of the Court of Justice of the European Union in their Protection and Enforcement. 
• Marleen Kappé: Sticks, Carrots and the Jewel in the Crown. Reasons of Belgian last instance courts’ judges and law clerks (not) to refer preliminary questions to the Court of Justice of the European Union. 

De scriptie van Jock Gardiner heeft als uitgangspunt dat het functioneren van het Europees Parlement voor een groot deel afhankelijk is van ‘constitutionele conventies’: van ongeschreven regels in plaats van ‘harde’ regels. Zulke stilzwijgende afspraken kunnen alleen effectief werken als de partijen in het parlement ze daadwerkelijk accepteren. Maar of die acceptatie er ook in de nabije toekomst zal zijn, is onzeker vanwege de groeiende aanwezigheid van eurosceptische partijen in het parlement. Jock's scriptie gaat over de vraag of deze ongeschreven regels juridisch kunnen worden afgedwongen bij het Hof van Justitie van de EU. “In zijn proefschrift onderzoekt en beantwoordt Jock deze oorspronkelijke vraag bevestigend door een combinatie van politicologie en Europees constitutioneel recht toe te passen”, aldus de jury in haar rapport. 

Marleen Kappé heeft een diepgaand onderzoek gedaan naar de redenen waarom Belgische hoogste rechtscolleges er (soms) voor kiezen om ‘prejudiciële vragen’ voor te leggen aan het Hof van Justitie van de EU. Via een prejudiciële vraag kan een lagere rechter advies vragen aan een hogere rechter over de uitleg van een bepaalde wet of rechtsregel, vóórdat zij hierover zelf uitspraak doet. Marleen heeft in kaart gebracht welke zaken door de hoogste Belgische rechters voor advies naar het Hof van Justitie worden doorverwezen, en daarnaast heeft ze rechters en griffiers hierover geïnterviewd. “Haar scriptie bevat een mooie combinatie van politicologische theorie, juridisch doctrinair onderzoek en empirische rechtsstudies. De gecombineerde aanpak is zeer vernieuwend en voegt veel toe aan de academische kennis over het onderwerp”, aldus de jury.

Strafproces als toneel van concurrerende verhalen

Het is voor alle betrokkenen bij een strafproces essentieel om te beseffen dat het 'winnende' verhaal niet altijd de werkelijkheid weerspiegelt maar slechts een constructie is, want dit kan gerechtelijke dwalingen voorkomen – dat is een belangrijke boodschap van Michaels scriptie.

De winnende scriptie van Michael Schut – met als titel: Verhalend strafrecht; De rol van narrativiteit in de strafrechtelijke toerekening – gaat zoals gezegd over de rol van narrativiteit bij het vaststellen van strafrechtelijke schuld. De jury noemt het een “intrigerend en zeer originele scriptie”, over de notie dat er tussen de feiten van een misdrijf en de normatieve beoordeling van schuld een normativiteitskloof ligt die alleen overbrugd kan worden door narratieve bemiddeling, dus door de feiten in de vorm van een verhaal te gieten. Zo beschouwd is een strafproces een strijd tussen concurrerende verhalen van de aanklager en de advocaat. Beiden proberen een ‘plot-met-een-einde’ te construeren waarmee ze de rechter hopen te overtuigen van de schuld of onschuld van de verdachte.

In zijn scriptie illustreert Michael de juridische theorie over narrativiteit aan de hand van het proces tegen het romanpersonage Dmitri in het boek De Gebroeders Karamazov van Dostojevski. “In dit boek wint het narratief van de openbare aanklager. Hij overtuigt de jury dat Dmitri de moordenaar was, hoewel hij dat in feite niet was”, aldus juryvoorzitter Widdershoven. Het winnende verhaal weerspiegelt dus niet altijd de werkelijkheid, maar is slechts een constructie, en daarop gebaseerde claims zijn niet absoluut maar relatief. “Dit beseffen is essentieel voor iedereen die betrokken is bij een strafproces, want – en dat is een belangrijke boodschap van Michaels scriptie – het kan gerechtelijke dwalingen voorkomen.”

De scriptie van Michael Schut is gepubliceerd door Celsus juridische uitgeverij.