Giel en Marc realiseerden een opvallende muurschildering over de Grondwet

Op een van de drukste kruispunten van Utrecht, vlakbij het Centraal Station en de Ulu moskee is een metershoge muurschildering te zien die de waarde van de Grondwet en Artikel 1 in het bijzonder benadrukt. Rechtenstudenten Giel Heeringa en Marc Hanna namen het initiatief. Juist om dit allermooiste artikel, dat van gelijke behandeling van mensen én de Grondwet als geheel, te doen leven bij jongeren. De 175ste verjaardag van de Grondwet is op 3 november. 

Het idee is ontstaan bij een studieopdracht. Hoe ging dat?

Giel: Het was in het tweede jaar van het Utrecht Law College. In het vak Constitutioneel Recht kwam een gastspreker, emeritus hoogleraar Bas de Gaay Fortman en die inspireerde ons enorm. We kregen de opdracht ‘ontwerp een eigen grondwet’ en die mocht maximaal 25 artikelen hebben. Bijna alle studenten moesten flink snoeien in hun teksten en ideeën.

Marc: Bas de Gaay Fortman deed ons inzien dat eigenlijk Artikel 1 het allermooiste en het belangrijkste is. Het begint ook zo mooi met de woorden ‘Allen die zich in Nederland bevinden…’ Daarnaast is de Grondwet als geheel, dat die er is, heel belangrijk. Het is een kostbaar bezit. Daar staan we veel te weinig bij stil.

Waarom ‘leeft’ de Grondwet niet genoeg, volgens jullie?

Marc: Hij is lastig te lezen. En mensen zeggen soms kritisch dat het niet veel uitmaakt dat hij er is. Er staat een recht op wonen in. Maar wat heb je daar aan als je nergens een betaalbaar huis kan vinden?

De rechter mag in Nederland ook niet toetsen aan de Grondwet, in andere landen gebeurt dat wel.

Giel: De minister is er wel hard mee bezig om dit mogelijk te gaan maken. Tijdens de coronapandemie gingen de grondrechten wat meer leven. Toen bijvoorbeeld samenkomsten met veel mensen verboden werden, maar kerkdiensten vanwege godsdienstvrijheid wel doorgingen. En ook toen de scholen dicht gingen en er een avondklok werd ingesteld, werden mensen zich meer bewust van grondrechten.

Giel: Daarna kwam de Grondwet ook ter sprake bij de Toeslagenaffaire. De grondrechten van ouders zijn daar geschonden. Ouders met een migratieachtergrond zijn onterecht verdacht van fraude en strenger gecontroleerd. Mensen werden niet gelijk behandeld. Een schoolvoorbeeld van hoe we in de praktijk niet genoeg doordrongen zijn van Artikel 1 en het belang hiervan.

Wij vinden dat er veel meer aandacht aan de Grondwet moet worden besteed, bijvoorbeeld in lessen op scholen.

Marc: Wij vinden dat hier veel meer aandacht aan moet worden besteed, bijvoorbeeld in lessen op scholen. De waarden uit de Grondwet mogen we nooit zonder discussie aan de kant schuiven.

Waar kijken we naar in het kunstwerk? Wat betekenen die handen? 

Marc: Je moet altijd oppassen bij het uitleggen van kunst. Mensen mogen hun eigen associaties hebben bij beelden, maar de handen hebben betekenis. Docent en onderzoeker Pauline Phoa kwam met het idee van handen, en modern kunstwerk en hielp met het kiezen van symboliek en beeldtaal. De twee opengevouwen handen bovenaan symboliseren ‘beschermen, koesteren’. Er zijn ook handen onderaan de schildering, die het boek dragen en alle handen samen dragen een banier, een lint met de tekst van artikel 1. Wij dragen met zijn allen de Grondwet.

Er staat ook een hand in die als het ware ‘stop’ zegt, met de handpalm naar voren. Die symboliseert in het kort: ‘overheid, tot hier en niet verder.’ Verderop zie je de hand met het rock ‘n roll vuistje met de vingers omhoog. Die symboliseert vrijheid. De twee vingers omhoog worden vaak als vredesteken opgestoken. We hebben alle handgebaren wel met meerdere mensen uit verschillende culturen tegen het licht gehouden, zodat we zeker weten dat iedereen ze accepteert als vreedzame symbolen. We hebben ook over de kleur nagedacht, er zijn verschillende kleuren in het ontwerp geweest, maar we zijn op blauw uitgekomen als kleur van integriteit en vertrouwen. En alle handen dus in dezelfde kleur, want ze zijn gelijk.

Wat vonden de omwonenden ervan?

Giel: We zijn huis voor huis in de buurt langs gegaan om aan bewoners persoonlijk te vragen of ze dit initiatief steunen. Daar waren ook medestudenten Olivia Mus en Everard van Weede bij. We kregen gelukkig ook steun van de gemeente Utrecht en meer specifiek het Wijkbureau West, die achter ons idee stonden. In de communicatie met omwonenden hebben zij goed geholpen. Het hielp ook dat de kunstenaars van De Strakke Hand al een andere muur, hier vlakbij prachtig hadden versierd met “De Slapende Mars”.

We zijn met een groepje studenten huis voor huis in de buurt langs gegaan om aan bewoners te vragen of ze dit initiatief steunen.

Marc: Er kwamen drie soorten reacties op ons idee. De meeste omwonenden stonden er positief tegenover en zetten meteen hun handtekening. Er waren ook mensen die kritischer waren. Ze waren niet negatief over het ontwerp, maar vonden vooral dat er veel zaken in de Grondwet staan, die helemaal niet goed geregeld zijn in Nederland. Verdient hij dan wel een voetstuk? Daar hebben we goede gesprekken over gehad. Er was nog een derde categorie reactie, namelijk mensen die er onverschillig tegenover stonden. Dat is de moeilijkste categorie. Eigenlijk wil je juist hen bereiken en enthousiasmeren.

Ik heb kort daarna als opdrachtgever op de Hogeschool Utrecht ook een opdracht begeleid voor eerstejaars studenten HBO rechten, in het vak “Legal Design Thinking”. De opdracht spitste zich juist toe op die onverschillige mensen. Kan je daar met communicatie misschien toch steun of interesse losmaken voor het onderwerp van de Grondwet? Heel leuk om te doen.

Het heeft een paar jaar geduurd voordat het gelukt is. Hoe hebben jullie je motivatie behouden?

Giel: Het Staatsrecht heeft gewoon altijd mijn interesse, het belang daarvan uitdragen, wil ik altijd graag doen. Dus volhouden kostte weinig moeite. De partners die we hadden voor de muurschildering, advocatenkantoor Pels Rijcken, de gemeente, de woningcorporatiee Woonin (toen toen Mitros) en de kunstenaars van De Strakke Hand gaven ook veel vertrouwen. Zij wilden het óók, dus dan kan je praktische hobbels wegnemen. De mensen van de Strakke Hand hadden een goede klik met de woningcorporatie Woonin. Daaraan hebben we die prominente mooie plek te danken.

Marc: Ik wist wel dat die 175 jarige verjaardag van de Grondwet een mooi ‘window of opportunity’ was. Dus toen het allemaal wat langer duurde, dacht ik: als het maar vóór of rond die datum lukt, dan is het goed. En het was ook een heel leuk project.

En hoe is het om er nu voor te staan?

Giel: Ik zei meteen tegen Marc: 'Waauw, het boek alleen al is veel groter dan dat ik zelf ben! Te gek!' Dat doet je wel wat.

Marc: Hij is indrukwekkend groot geworden en zó prachtig. We zijn enorm trots en blij.

Partners

De muurschildering is mede mogelijk gemaakt door:

• Gemeente Utrecht
• Advocatenkantoor Pels Rijcken
• Universiteit Utrecht
• Woningcorporatie Woonin