Europese proeftuin voor onderwijsinnovatie naar nieuwe fase

Een Europese universiteit die verandering omarmt, waarin internationale maatschappelijke uitdagingen worden aangepakt, grenzen worden doorbroken en waarin het beste van hoger onderwijsinstellingen uit alle hoeken van Europa samenkomt. Een utopie? Nee, deze universiteit bestaat al en de Universiteit Utrecht is een van de drijvende krachten: CHARM-EU (Challenge-driven, Accessible, Research-Based and Mobile European University). De eerste lichting studenten staat op het punt haar master af te ronden.

Toen de Europese Commissie in 2017 opriep tot onderwijstransformatie en meer samenwerking tussen Europese hogeronderwijsinstellingen, was er bij de Universiteit Utrecht geen sprake van aarzeling. De oproep sloot en sluit naadloos aan bij haar ambities. Gesprekken met verschillende (mogelijk) gelijkgestemden volgden en Utrecht sloeg de handen ineen met de Universiteit van Barcelona, Trinity College Dublin, de Universiteit van Montpellier en Eötvös Loránd Boedapest (ELTE). Een nieuwe, Europese universiteit was geboren.

Natuurlijk is het hard werken, maar in de verschillen schuilt ook de kracht.

Klinkt wellicht eenvoudig. Maar zie maar eens in korte tijd een gezamenlijk en innovatief programma op te tuigen met vijf universiteiten die van elkaar verschillen in onder meer onderwijssysteem, cultuur, taal, geografische ligging, en economisch en historisch perspectief. Toch is het volgens Jan Haarhuis, programmamanager onderwijsinnovatie strategische allianties aan de Universiteit Utrecht, wonderwel gelukt. In 2023 komen er zelfs nog drie partners bij: Åbo Akademi University uit Finland, Julius Maximilians Würzburg University en de Hochschule Ruhr West uit Duitsland. Jan Haarhuis: Natuurlijk is het hard werken, maar in de verschillen schuilt ook de kracht.

Wat maakt CHARM-EU bijzonder?

Haarhuis: CHARM-EU behoorde tot de eerste Europese allianties die werden goedgekeurd (2019) en was de eerste die een Europese master (Global Challenges for Sustainability geaccrediteerd kreeg (2021). Voordat we begonnen, besloten we dat, áls we een nieuwe universiteit zouden opzetten, we ook een nieuw didactisch concept zouden ontwikkelen. Daarin is CHARM-EU uniek. Inmiddels zijn er ook veel andere allianties, maar die richten zich vooral op het delen van cursussen en het makkelijker maken voor studenten om bij andere universiteiten onderwijs te volgen. Ze werken vanuit hun eigen, bestaande onderwijsconcepten en komen niet zoals wij met iets heel nieuws.

We hebben de lat hoog gelegd en wisten dat het ingewikkeld zou worden om in drie jaar tijd een didactisch concept te ontwikkelen, een master te ontwerpen, die geaccrediteerd te krijgen en ook nog het onderwijs te geven. Maar dankzij de inzet en steun van een groot aantal collega’s bij de Universiteit Utrecht en bij de alliantiepartners, is het gelukt.

Hoe ziet dat nieuwe didactische concept van CHARM-EU eruit dan?

Het is transdisciplinair onderwijs dat wordt gegeven door docenten uit verschillende vakgebieden en waarin co-creatie met externe stakeholders als bedrijven en maatschappelijke organisaties een centrale rol speelt. Studenten werken vanuit meerdere disciplines met elkaar en met die organisaties samen aan bestaande maatschappelijke challenges. Challenge Based Learning is ook een van de onderwijsprincipes die we hebben opgesteld en die heel specifiek zijn voor CHARM-EU. Andere onderwijsprincipes zijn onder meer: research-led, sustainability, technology-enhanced, student-centred en inclusivity. Daarnaast hebben we programmatisch toetsen geïmplementeerd. Dat is een holistische benadering waarin wordt gekeken naar de gehele professionele en persoonlijke ontwikkeling van studenten.

Alle betrokken docenten zijn getraind om onderwijs te kunnen geven volgens het CHARM-EU-concept. Trinity en Utrecht hebben vervolgens het eerste semester op zich genomen om de toon te kunnen zetten.

Waar in CHARM-EU is het DNA van de Universiteit Utrecht vooral terug te vinden?

In de onderwijsvernieuwing. Utrecht loopt daarin echt voorop. Het Utrechtse onderwijsmodel wordt overal genoemd en geroemd: kleinschalig onderwijs, studenten centraal stellen, interdisciplinariteit. We hebben ook al heel lang een ontwikkelingstraject (CEUT) waarin groepen academici zich meer richten op onderwijs over faculteiten heen. Bij de Universiteit Utrecht wordt met Educate-it bovendien al acht jaar ingezet op het faciliteren van docenten bij onderwijsinnovatie met technologie.

Utrecht loopt echt voorop in de onderwijsvernieuwing. Het Utrechtse onderwijsmodel wordt overal genoemd en geroemd: kleinschalig onderwijs, studenten centraal stellen, interdisciplinariteit.

Voor ons is de onderwijsinnovatiestap in CHARM-EU daardoor minder groot dan voor andere partners. Dat zag je bijvoorbeeld in de ontwikkelfase toen we een forum hielden met studenten van alle instellingen, waarbij ze in kleine groepjes moesten werken. Onze studenten vonden dat heel normaal, maar studenten van andere instellingen vroegen: Kleine groepjes? Hoe werkt dat? Oh, moeten we ook echt input leveren? De hiërarchische verhoudingen en manier van met elkaar omgaan verschilden enorm.

Maar als wij al zo ver waren met ons onderwijs, wat levert CHARM-EU de Universiteit Utrecht dan op?

Nou, we hebben dus niet een-op-een ons didactisch model geïmplementeerd. Hoewel de stap voor ons minder groot is, is het CHARM-EU-onderwijsconcept voor ons ook relatief nieuw. Het transdisciplinaire onderwijs kan voor de UU als voorbeeld dienen. Er werken zeventig internationale studenten, gelijk verdeeld over de vijf campussen, synchroon samen in de master via het concept van de Virtual Campus en Hybrid Classroom (dertig procent van de studenten komt uit Nederland). Dat levert ook veel waardevolle ervaringen op.

Er zitten bovendien meer aspecten in het concept dan het didactische. Denk aan inclusiviteit en mobility, waarvoor ELTE alle credits verdient. Zo levert elke partner waardevolle input. Het is echt een team effort. Op alle onderdelen zijn álle instellingen betrokken. Arbeidsintensief, maar ook heel leerzaam en bijzonder. Het zorgt echt voor structurele Europese samenwerking.

Het is echt een team effort. Op alle onderdelen zijn álle instellingen betrokken. Arbeidsintensief, maar ook heel leerzaam en bijzonder. Het zorgt echt voor structurele Europese samenwerking.

Interessant aan CHARM-EU is ook dat we veel al snel implementeren. Dat kan doordat we geen last hebben van allerlei bestaande structuren en dus een proeftuin kunnen zijn waarin snel kan worden geëxperimenteerd.

De eerste fase van het project loopt nu af, er komen drie nieuwe partners bij en er is nieuwe financiële ondersteuning. Wat zijn de plannen voor de toekomst van CHARM-EU? 

We gaan het didactisch concept ook overhevelen naar bacheloronderwijs voor studenten van de deelnemende alliantiepartners. Verder willen we werken aan een team-based, transdiciplinair PhD-concept en lifelong learning internationaal verder ontwikkelen. Dus er is nog heel wat te doen. Er melden zich nu steeds meer universiteiten die ook graag bij onze alliantie zouden willen. Interessant om in de toekomst wellicht nog meer culturen uit Europa erbij te krijgen.