ERC Proof of Concept-subsidie voor ontwikkeling waarschuwingssysteem potentiële pandemievirussen

Viroloog Robert de Vries en zijn onderzoekspartners hebben een Proof of Concept-subsidie gekregen van de Europese Onderzoeksraad (ERC). Met de subsidie van 150.000 euro gaan De Vries en collega’s uittesten of het mogelijk is om een waarschuwingssysteem voor virussen te ontwikkelen voor dierenmarkten in lage-inkomenslanden. Hiermee kunnen dierenvirussen die een hoog risico hebben over te gaan naar de mens in een vroeg stadium ontdekt worden. In theorie kan de techniek virusuitbraken of zelfs pandemieën voorkomen.

In Cambodja en andere landen in Zuidoost-Azië spelen markten waar levende dieren verhandeld worden een belangrijke maatschappelijke en economische rol. Tegelijkertijd zijn deze markten hotspots voor virussen, waar bijvoorbeeld vogels die griepvirussen bij zich dragen en vleermuizen met coronavirussen samenkomen met andere diersoorten en grote groepen mensen.

Hoewel deze virussen normaal gesproken in andere dieren rondgaan, is er een risico dat ze uiteindelijk overgaan op de mens. Zo ging het virus dat de coronapandemie veroorzaakte eerst rond onder dieren op een markt in Wuhan in China.

We weten dat de kans groot is dat een volgende pandemie veroorzaakt kan gaan worden door een griepvirus. We moeten dit soort dingen dus gewoon doen.

Receptoren

Maar hoe kunnen virussen eigenlijk overspringen naar andere gastheren? Virussen gebruiken receptoren, moleculen aan de buitenkant van cellen, om zich aan cellen te binden en vervolgens de cellen binnen te dringen. Vogels hebben andere receptoren dan mensen. Een griepvirus dat bij vogels rondgaat, zal dus eerst moeten kunnen binden aan menselijke receptoren om mensen te kunnen infecteren.

De Vries en zijn partners maken gebruik van dit gegeven om virussen te ontdekken die mogelijk op weg zijn om over te springen naar de mens. Daarvoor willen de onderzoeker glasplaatjes ontwikkelen met daarop receptoren waaraan vogelvirussen binden, receptoren waaraan menselijke virussen binden, en ook receptoren die daartussen vallen.

Vroege waarschuwing

De Vries: “Als je met behulp van zo’n glasplaatje ziet dat een vogelvirus dat op zo’n markt aanwezig, nu bindt aan een menselijke receptor of aan een tussenvorm, dan weet je dat het virus een ongewenste kant op evolueert. Je krijgt dan een vroegtijdige waarschuwing, waardoor je zo vroeg mogelijk maatregelen kunt nemen.”

Het is nog een wild idee. We gaan nu onderzoeken of we het kunnen.

Door snel in te grijpen, is het mogelijk uitbraken of zelfs een pandemie te voorkomen. De Vries: “Voorafgaand aan de coronapandemie was er weinig interesse in coronavirussen en werd er te weinig onderzoek naar gedaan. We weten dat de kans groot is dat een volgende pandemie veroorzaakt kan gaan worden door een griepvirus. We moeten dit soort dingen dus gewoon doen.”

Wild idee

De onderzoekers krijgen de subsidie om eerst aan te tonen dat hun methode überhaupt kán werken. De Vries: “Het is nog een wild idee. We gaan nu onderzoeken of we het kunnen.”

Onderzoekspartner Erik Karlsson werkt in Cambodja. De Vries: “Van griep- en coronavirussen is al veel bekend. Dat we glasplaatjes kunnen maken met daarop receptoren, dan weten we. Nu gaan we testen of we virussen kunnen detecteren in omgevingssamples, die van nature niet schoon zijn. Erik stuurt daarvoor samples op uit Cambodja, waar geen virussen in zitten. We voegen hier dan een virus toe aan die samples, en kijken dan of we het virus kunnen aantonen in deze ‘vieze, schone’ samples. Als dat werkt, dan zijn we al een heel eind.”

Simpel en toegankelijk

Het bedrijf Innopsys draagt bij aan het project door een handzaam apparaat te ontwikkelen waarmee de glasplaatjes eenvoudig, op locatie en in een relatief vochtige omgeving afgelezen kunnen worden. De Vries: “Zo zorgen we er ook voor dat de data in de buurt blijft en de laboratoria daar zich verder kunnen ontwikkelen.”