Elisabetta Manunza te gast in Follow The Money-livecast 'Pandemieprofiteurs'

In een door Follow The Money georganiseerde paneldiscussie spraken prof. Elisabetta Manunza (hoogleraar Internationaal Aanbestedingsrecht aan de Universiteit Utrecht), Jan-Hein Strop en Stefan Vermeulen (auteurs van Sywerts Miljoenen), en anti-corruptie expert Peter van Leusden over het onderwerp economische profiteurs in coronatijd. "We weten al sinds jaren uit onderzoek van de EU dat Nederland het niet zo goed doet als andere landen ten aanzien van openbare aanbestedingen", zegt Manunza. 

Het gesprek gaat vooral over de mondkapjesdeal die het ministerie van Volksgezondheid sloot met de Stichting Hulptroepen Alliantie/Relief Goods Alliance bv en waaraan Sywert van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel vorig jaar 20 miljoen euro verdienden. Hoe kon dit gebeuren? 

In de begindagen van de coronapandemie heerste er een soort paniek en angst waarbij gebruikelijke procedures, zoals aanbestedingsregels, opzij werden gezet – en blijkbaar ook het gezond verstand. Manunza legt uit dat de EU – vanwege de pandemie – de regels al had versoepeld, door de aanbestedingsprocedure tot 10 dagen terug te brengen. Toch besloot de overheid om de mondkapjes – en later ook zaken als 'Testen voor toegang' (1 miljard euro) – onderhands te gunnen aan onbetrouwbare en/of onervaren marktpartijen. 

Het belang van aanbestedingsprocedures illustreert Manunza aan de hand van de plek die deze in het EU-beleid innemen. "Onlangs mocht ik  vijftig diplomaten uit Georgië, Moldavië en Oekraine toespreken, in het kader van de zogenaamde Deep and comprehensive free trade agreements die onderdeel zijn van de associatie met de EU. De landen moeten hierbij onder meer aan aanbestedingsregels voldoen. Het wordt dus als een van de fundamenten van de democratie gezien."

Later memoreert Manunza het rapport van de Rekenkamer uit mei 2021 waarin de publieke middelen om de pandemie te bestrijden als 'zwart gat' worden bestempeld. En eerder nog oordeelde Transparency International dat Nederland het tijdens de pandemie slecht deed qua openbare aanbestedingen. "Dit bevestigt het beeld. We weten sinds jaren uit onderzoek van de EU dat Nederland het niet zo goed doet als andere landen ten aanzien van openbare aanbestedingen", zagt Manunza. In 2016 liet de Europese Commissie een enquête onder stakeholders uitvoeren naar wijd verspreide corruptie bij aanbestedingen. "Ik schrok ervan: 64 procent van de respondenten uit Nederland herkenden dit, vergeleken met Italië 55 procent. Dan denk je als Italiaanse: Klopt dit? Het blijkt erom te aan dat als de aanbestedingsciteria niet helder en transparant zijn, men dat hier als corruptie ziet."

Manunza bespeurt in het algemeen een negatief beeld omtrent aanbestedingsregels. Zo zegt zij dat minister Hugo de Jonge – ook al vóór de pandemie – pleitte voor versoepeling of afschaffing van de aanbestedingsregels in de zorg. Verder noemt zij het belangrijke punt dat zonder formele aanbestedingsprocedure (of vergunnings- of subsidieprocedure) tevens de Wet Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het Openbaar Bestuur (BIBOB) buitenspel komt te staan. 

Verder kijkend dan alleen het belang van aanbestedingsregels, zegt Manunza dat het juist ten aanzien van crises (zoals de pandemie, maar ook de oorlog in Oekraïne) essentieel is om preventief te handelen. "Ik mocht hierover vorig jaar in het Europees Parlement pitchen met betrekking tot de 'recovery funds': hoe moeten we handelen in crisistijd? Het punt is dat pas bij een crisis bepaalde vitale industrie niet meer in Europa aanwezig blijkt te zijn, zoals de fabricage van mondkapjes. Hoe komt dat? Je moet vooruitzien en zorgen dat er voorraden zijn, zoals Finland heeft laten zien."