Ecologische ramp in grootste meer ooit

Meer water dan tien keer het volume van alle moderne meren samen

Een nieuwe studie onthult de opkomst en ondergang van het grootst bekende meer in de geschiedenis van de aarde, zo'n 10 miljoen jaar geleden. De fauna van het reuzenmeer, waartoe dwergvinvissen en -dolfijnen behoorden, floreerde aanvankelijk, maar werd later bijna weggevaagd door rampen die het gebied herhaaldelijk veranderden in een giftige afvalwaterwereld. "Deze crises waren vergelijkbaar met de uitdroging van het Aralmeer, maar dan honderden malen groter van omvang", aldus hoofdauteur Dan Palcu (Universiteit Utrecht en Universiteit van São Paulo).

(tekst loopt door onder afbeelding)

Locatie van het Paratethysmeer
Ligging van het Paratethysmeer in Eurazië. Omwille van de vergelijking is de huidige geografie ook weergegeven.

Het Paratethysmeer ontstond zo'n 12 miljoen jaar geleden, nadat een reusachtige zee zich loskoppelde van de oceaan en het leven zich gedurende 5 miljoen jaar afgesloten van de rest van de wereld ontwikkelde. "Het meer bevatte een exotische, endemische fauna waaronder dolfijnen en walvissen - onder hen de kleinste uit de geschiedenis van de aarde" vertelt Pavel Gol'din, een expert in zeezoogdieren (Schmalhausen Instituut voor Zoölogie, Oekraïne) die niet bij de studie betrokken was. De drie meter lange Cetotherium riabinini is de bekendste van deze dwergbaleinwalvissen, zo groot als een dolfijn.

(tekst loopt door onder afbeelding)

Dwergvinvis Cetotherium riabinini, vergeleken met een mens van 1,8 m.
Dwergvinvis Cetotherium riabinini, vergeleken met een mens van 1,8 m. (Gol'Din en Lena Godlevska, Wikimedia Commons)

Groter dan de Middellandse Zee

Terwijl zijn bewoners langzaamaan in omvang afnamen, breidde het meer zich uit tot een oppervlakte van 2,8 miljoen km2. "Dat is groter dan de moderne Middellandse Zee", zegt Palcu. Het meer herbergde naar schatting 1,77 miljoen km3 brak water. "Meer dan tien keer al het zoete en zoute water dat momenteel in meren is opgeslagen."

(tekst loopt door onder afbeelding)

Tabel ter vergelijking van het watervolume tussen het reuzenmeer enerzijds en meren en ijskappen anderzijds.
Vergelijking van het watervolume tussen het reuzenmeer enerzijds en andere meren en ijskappen anderzijds.

Post-apocalyptisch

Tijdens verschillende perioden van gedeeltelijke uitdroging ging tot een derde van het meer verloren door verdamping. Het meer splitste op in kleinere delen en het centrale bekken, nu de Zwarte Zee, werd bijzonder giftig en onvruchtbaar. De meeste levensvormen stierven uit en zij die het overleefden waren ziekelijk en misvormd. "Het moet een post-apocalyptische prehistorische wereld zijn geweest, een vochtige versie van de woestenij uit Mad Max", legt co-auteur Wout Krijgsman (Universiteit Utrecht) uit.

(tekst loopt door onder afbeelding)

Rotsen gevormd tijdens de rampen die het meer troffen zijn kliffen geworden met uitzicht op de Zwarte Zee, een van de weinige overblijfselen van het oude reuzenmeer. Kaap Kaliakra, Bulgarije.
Rotsen gevormd tijdens de rampen die het meer troffen zijn kliffen geworden met uitzicht op de Zwarte Zee, een van de weinige overblijfselen van het oude reuzenmeer. Kaap Kaliakra, Bulgarije (foto: Dan Palcu)

Andere auteurs zijn Irina S. Patina van het Geologisch Instituut van de Russische Academie van Wetenschappen, Marius Stoica en Ionut Sandric van de Universiteit van Boekarest (Roemenië), Iuliana Vasiliev van het Senckenberg Biodiversity and Climate Research Centre (Duitsland) en Sergei Lazarev van de Universiteit Utrecht.

Artikel

Dan Valentin Palcu, Irina Stanislavovna Patina, Ionuț Șandric, Sergei Lazarev, Iuliana Vasiliev, Marius Stoica & Wout Krijgsman, 'Late Miocene megalake regressions in Eurasia, Scientific Reports https://www.nature.com/articles/s41598-021-91001-z#citeas