Domweg ongelukkig

Vier op de tien Nederlanders krijgt ooit een stemmingsstoornis. Deze harde cijfers riepen bij de Volkskrant de vraag op: moet er niet meer oog komen voor de rol van de samenleving in het ontstaan van psychische klachten, zoals depressie en burn-out? Want: 'Als de maatschappij het probleem is, is een recept niet de oplossing.' Deze laatste zin komt uit het rapport 'Recept voor maatschappelijk probleem', eerder dit jaar gepubliceerd door de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). In het rapport concluderen de schrijvers dat maatschappelijke factoren ten onrechte buiten beschouwing gelaten worden. In het VK-artikel reageren een aantal experts op de conclusie.

Diagnose

In de westerse samenleving ligt de nadruk op het individu, op succes en geld verdienen, mogelijk brengt dat ook ziekmakende stress met zich mee. Wetenschapsfilosoof Trudy Dehue, die naast haar werk als hoogleraar aan de RUG, de  boeken De depressie-epidemie (2010) en Betere mensen (2014) schreef, stelt dat succes en gezondheid tegenwoordig worden gezien als een eigen keuze. Zij zegt hierover: "Natuurlijk zijn er mensen die daar wel bij varen. Maar als je niet succesvol en niet gezond bent, dan heb je gefaald. Zo maak je mensen diepongelukkig. De enige troost die er overblijft, is die van een diagnose: dat je een ziekte hebt. Terwijl de meeste mensen met een diagnose angststoornis of depressie geen ziekte hebben maar ongelukkig, bang of gestrest zijn door de omstandigheden. Ik zie het aan studenten, die massaal ongelukkig zijn. Die om vier uur 's nachts hun werkstukken inleveren, en heus niet omdat ze zo lang in de kroeg zaten. Niemand die zegt: laten we dat eens collectief aanpakken. Naar de prestatiedruk kijken."

Hard bewijs ontbreekt

Hard bewijs voor de causale relatie tussen het ideaal van de maakbare mens, de doorgeslagen individualisering en de prestatiedruk, en ziek worden, ontbreekt. Wetenschappers weten ook niet precies waarom de ene persoon wel een psychische aandoening krijgt en de andere niet. Zoals zo vaak bij complexe problemen is het een samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren. Onderliggende persoonlijkheidskenmerken, zoals neuroticisme, die deels in de genen liggen vormen een aanleg. Stressfactoren of trauma in het leven kunnen dan een laatste druppel zijn die de stoornis in gang zetten. Maar er zijn aanwijzingen genoeg om ook naar de samenleving in het geheel te kijken, zegt Liesbeth Noordegraaf, docent aan het Erasmus University College en lid van de RVS, in de Volkskrant. "Het is wat experts destilleren uit de gesprekken met patiënten in hun spreekkamer." Toch is het lastig om daar een consequentie aan te verbinden, want: "Met het individu kan je direct aan de slag. Dan lijkt het oplosbaar. Als je naar maatschappelijke structuren kijkt, wordt het probleem onoverzichtelijk. Waar moet je beginnen?"

Elke week wordt een opvallend bericht uit de actualiteit gekoppeld aan een opname uit het archief van Studium Generale - Podium voor kennis & reflectie van de Universiteit Utrecht.