De toekomst van Palestina: een crisis van verbeelding

Wat als je familie in Gaza of Tel Aviv zou wonen? Wat als je ouders zowel Palestijns als Israëlisch zijn? Dit zijn geen abstracte vragen – ze weerspiegelen de geleefde realiteit van velen die gevangen zitten in de tragische verstrengeling van Israël en Palestina. De menselijke verliezen van deze decennialange strijd zijn immens, en groepen mensen worden maar al te vaak gereduceerd tot politieke symbolen of stereotypen. Persoonlijke ervaringen en academische inzichten wisselden elkaar af tijdens de bijeenkomst ‘Palestine Futures’ op 7 april 2024.

De bijeenkomst, georganiseerd door het thema 'Institutions for Open Societies' gaf ruimte aan stemmen uit verschillende disciplines en achtergronden rondom de vraag: wat is een mogelijke toekomst voor Israël en Palestina? Een eenvoudig antwoord was er (uiteraard) niet. Tijdens de avond benadrukten diverse personen dat het verbeelden van een betere toekomst moet beginnen met het erkennen dat we het hebben over groepen mensen en dat alle mensen gelijkwaardig zijn. Dat waar dan ook ter wereld schendingen van mensenrechten en wreedheden tegenover levende wezens bestreden moeten worden en dat instituties daar een rol in hebben. Iets waar we binnen dit thema interdisciplinair onderzoek naar doen. En, zoals Sobhi Khatib het mooi verwoordde, "een toekomst zonder rechtvaardigheid is helemaal geen toekomst."

Een crisis van de verbeelding en hoop

"Hoe kunnen we ons een toekomst voorstellen waarin we jaloers zijn op de doden?" Dit geparafraseerde citaat van een panellid vatte de diepe wanhoop vast die de discussie doordrong. Een ander vertelde hoe groene ruimtes in Gaza in puin waren veranderd en hoe mensen gevangen worden gezet voor ideeën. Een verhaal van een vader die ooit in vrede geloofde, de Conferentie van Madrid in 1991 met hoop bijwoonde, maar in een depressie overleed, onderstreepte de generatie-erosie van het geloof. Maar te midden van deze wanhoop was het panel niet verstoken van hoop - in plaats daarvan formuleerde het hoop als iets dat werd aangevallen, gevormd en beperkt door de omstandigheden die het probeert te overstijgen.

Eén spreker richtte de zoektocht naar binnen en zag de voortdurende oorlog als een "fundamenteel moment" voor het heroverwegen van westerse morele codes - vooral omdat deze codes teruggaan tot de herinnering aan de Holocaust en postkoloniale schuld. Wanneer hebben kolonisatoren vrijwillig hun privileges opgegeven? Gerechtigheid vraagt (collectieve) actie: “never again, not in my name”.

We kunnen het verleden niet herschrijven, maar het verleden bepaalt ook niet de toekomst. Maar om deze impasse te doorbreken, moeten we verder kijken dan de huidige dominante verhalen, propaganda en stereotypering. Welke systemen kunnen we aanspreken als we ons transformatie en hoop willen voorstellen?

Op zoek naar toekomsten: verhalen, ethiek en mooie mensen

Vanuit de kwetsbaarheid en pijn stelden panelleden en deelnemers verschillende wegen voor de toekomst voor, van het herijken van het ethisch kompas, collectieve therapie tot de moed om met elkaar in gesprek te gaan. Een van de suggesties was om verder te gaan dan monolithische kaders – of het nu zionisme, nationalisme of verzet is – en humanitaire waarden, machtsstructuren en de onderliggende dynamiek van de situatie te omarmen. Een historicus van Joodse politieke bewegingen benadrukte hoe veelvoudig en zelfs tegenstrijdig deze bewegingen zijn, en suggereerde dat aandacht voor interne diversiteit kan helpen om nieuwe (politieke) verhalen te creëren.

Een ander panellid deelde verhalen over "mooie mensen" - individuen die symbool zijn van transformatie en hoop: een Palestijnse Jood die vluchtelingenkinderen zelfrespect en -vertrouwen geeft; een Israëlische academicus die de bezetting en propaganda van Israël aan de kaak stelt; en een man die is opgegroeid in het zionisme en zich inzette voor de bescherming van een Palestijnse gemeenschap op de Westelijke Jordaanoever. De vraag kwam toen naar voren: waar vinden we (nieuwe) menselijke symbolen van transformatie?

Het frame betwisten

Er werden ook kritische vragen gesteld. Wie zijn de 'wij' die zich de toekomst voorstellen? Wat is het "hier" van waaruit we beginnen? Voor sommigen betekende 'hier' de interne morele afrekening van Europa; voor anderen betekende het de koloniale structuur van Israël-Palestina. Er waren ook vraagtekens over waarom het niet ging over de rol van de Universiteit Utrecht als instituut. Anderen trokken de academische modus zelf in twijfel – de afstandelijkheid, de structuur, de toon. Kunnen we een genocide theoretiseren? Is deze academische vorm van betrokkenheid een goede richting om gerechtigheid te bespreken?

Sociale rechtvaardigheid

Er is echter geen weg terug. Rechtvaardigheid kan niet wachten op het perfecte moment met de perfecte groep. Als we vooruit willen komen, moeten we kritisch blijven en elkaar ongemakkelijke vragen blijven stellen. Als betrokken burgers en academici willen we hoop houden dat een toekomst mogelijk is waarin iedereen in waardigheid en openheid kan leven, niet alleen hier maar ook in Israël en Palestina. Deze ontmoeting was, in onze ogen, een eerste stap. Het markeerde hoop om zelf iets te willen doen en de toekomst niet uitsluitend te laten schrijven door de machthebbers. Iedereen heeft een rol te spelen in het streven naar sociale rechtvaardigheid. Je hoeft alleen maar de jouwe te vinden.