De moord op Paty in het klaslokaal. Dilemma’s, ervaringen en aanbevelingen

Op 16 oktober 2021 is het een jaar geleden dat de Franse leraar Samuel Paty werd onthoofd door een islamitische terrorist nadat hij in de klas spotprenten had getoond. Meteen na de moord riep het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) Nederlandse docenten op om stil te staan bij deze aanslag en aandacht te besteden aan het belang van vrijheid van meningsuiting in de klas. Hoe gingen docenten na de aanslag het gesprek aan met de klas, en wat kunnen wij hiervan leren? Iva Nieuwenhuis en Mila Bammens, betrokken bij het project TerInfo, ondervroegen docenten over hun ervaringen.

Uit recent onderzoek blijkt dat één derde van de docenten terughoudend is met het bespreken van controversiële onderwerpen, en dat de moord op Paty deze terughoudendheid heeft vergroot.

Lesbrief TerInfo

“Uit ons onderzoek bleek dat docenten na de aanslag behoefte hadden aan betrouwbare, feitelijke informatie en handvatten om zich voor te bereiden op hun les” vertelt Nieuwenhuis. “Om docenten te ondersteunen bij het gesprek in de klas na de aanslag stelde TerInfo een lesbrief op met daarin achtergrondmateriaal, historische context en pedagogische handvatten. Met het materiaal van TerInfo contextualiseerden docenten de aanslag en bespraken ze de democratische basiswaarden met hun leerlingen.”

“Het bespreken van heftige gebeurtenissen in de klas is moeilijk, maar ook noodzakelijk. Het draagt immers bij aan de democratische vorming van leerlingen”

De aanslag op Paty heeft laten zien dat er soms meerdere ogen meekijken dan alleen leerlingen, en dat lesinhouden een heel eigen leven kunnen gaan leiden.

Bammens: “Docenten werden zich door de aanslag nog bewuster van de risico’s van het bespreken van controversiële onderwerpen in de klas. Zo gaf een docent uit ons netwerk aan dat hij voorheen altijd de film van Geert Wilders liet zien in de klas, om een discussie te starten. Dat doet hij niet meer, uit angst dat leerlingen foto’s maken en de inhoud van zijn les zonder context verspreiden. De aanslag op Paty heeft laten zien dat er soms meerdere ogen meekijken dan alleen leerlingen, en dat lesinhouden een heel eigen leven kunnen gaan leiden op sociale media. Het online lesgeven, waarbij ouders soms letterlijk in dezelfde kamer meeluisterden, heeft die angst verder vergroot.”

Ervaringen van docenten

Iets meer dan de helft van de docenten gaf aan dat er in de klas ruimte moet zijn voor emoties die naar aanleiding van dit soort afschuwelijke gebeurtenissen ontstaan. Twee derde van de ondervraagde docenten stelt dat het essentieel is om leerlingen van context te voorzien en te leren respectvol om te gaan met andere meningen. Docenten die de lesbrief gebruikten lazen zich in aan de de hand van de lesbrief, namen tips voor goede filmpjes over, en maakten op basis van de brief zelf een les.

Wel of niet spotprent tonen?

Is het verstandig om spotprenten, of heftige beelden van aanslagen, te laten zien in de klas? Dat was misschien wel de meest relevante en cruciale vraag na de moord op Paty. Nieuwenhuis: “De docenten die wij spraken, worstelden dan ook allemaal met die kwestie. In onze lesbrief bespraken we twee verschillende aanpakken: een confronterende aanpak, waarbij de docent de spotprent in de klas toont, of een dialogische aanpak, waarbij de docent de prent niet toont. De helft van de ondervraagde docenten koos voor de confronterende aanpak. Zij deden dit met name vanwege de nieuwswaarde en om de discussie te starten. Daarentegen gaven enkele van hen aan dat ze de spotprent waarschijnlijk niet zouden hebben getoond als ze leerlingen met een islamitische achtergrond in de klas hadden gehad." 

Emotionele angel uit het gesprek

Vier van de vijfiten ondervraagde docenten kozen voor een dialogische aanpak. Deze docenten toonden de prent niet om de les toegankelijk en veilig te houden voor hun leerlingen en henzelf, zoals een docent aangaf: “Ik kies voor voorzichtigheid, zonder de boodschap uit de weg te gaan.” Door deze dialogische aanpak haalden de docenten de emotionele angel uit het gesprek, en keek de leerling met meer afstand naar de aanslag. Dit maakte het voor leerlingen makkelijker om zich empathisch in het perspectief van de ander te verplaatsen, en om neutraal over de rechtsstaat te debatteren. 

Hoe bespreek ik andere heftige gebeurtenissen?

Hoewel de ervaringen en aanbevelingen uit dit onderzoek specifiek ingingen op het bespreken van de aanslag op Paty, kunnen deze inzichten enerzijds TerInfo helpen om het lesmateriaal beter te laten aansluiten bij de wensen van docenten. Anderzijds kunnen docenten deze inzichten gebruiken bij het bespreken van andere heftige gebeurtenissen in de klas. “Het is niet alleen belangrijk om vlak na de aanslag stil te staan bij heftig nieuws, maar ook in de ‘koude’ fase”, vertelt Maxine Herinx (projectleider TerInfo). “Bij TerInfo bieden we diverse lessen aan die ingaan op wat terrorisme is en laten we zien dat terrorisme al langer bestaat, vanuit verschillende ideologieën wordt gepleegd, en komt en gaat in golven. Deze historiserende aanpak helpt om het nieuws beter in context te kunnen plaatsen. Daarnaast komen we met feitelijke kennis en cijfers die helpen om angst weg te nemen, en laten we zien hoe we kunnen leren van het verleden. Daarmee vergroten we de weerbaarheid van leerlingen ten aanzien van terrorisme en radicalisering.”

Iva Nieuwenhuis MSc is oud-stagiaire van TerInfo en docent maatschappijleer in opleiding.
Mila Bammens MSc is onderzoekscoördinator bij TerInfo.
Maxine Herinx is projectleider bij TerInfo.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in Maatschappij en Politiek. Dit is een ingekorte versie van het origineel. Klik hier om de oorspronkelijke versie te lezen (als PDF).