De coronacrisis legt zwakheden bloot in de Nederlandse boekensector
De Nederlandse boekensector wordt stevig door de coronacrisis geraakt. Hoewel een economische ramp tot nu toe uitbleef, hebben relatief zwakke spelers als auteurs en kleinere boekhandels duidelijk te lijden onder de situatie. De machtsbalans is het afgelopen jaar sterk in het voordeel van online boekverkopers uitgevallen, concluderen onderzoekers van de Universiteit Utrecht in hun rapport 'Naar een versterking van de veerkracht van de boekenwereld na COVID-19'.
Terwijl de boekenmarkt over heel 2020 een omzetgroei van 7 procent laat zien, toont het onderzoek dat de ongelijkheden groot zijn. De verkoopcijfers van fysieke boekhandels kelderden, terwijl online boekverkopers als Bol.com in 2020 grote omzetten haalden. "Sommige kleinere fysieke boekhandels met een sterke klantenbinding of een coöperatiestructuur redden het wel. Het lastigste is de situatie voor fysieke winkels in grotere stadscentra die het normaal gesproken van winkelend publiek moeten hebben," zegt onderzoeker Tessa van de Warenburg (Talen, Literatuur en Communicatie).
Zwakke auteurspositie
Niet alleen boekhandels, ook auteurs lijden onder de situatie. "De gedeeltelijke sluiting van de boekhandels betekent weinig goeds voor het merendeel van de auteurs, die fysieke winkels hard nodig hebben om hun boek in de kijker te plaatsen," zegt Van de Warenburg. Daar komt bij dat auteurs veel inkomsten misliepen uit lezingen, optredens en schoolbezoeken. Slechts gedeeltelijk konden die digitaal doorgang vinden. "Dat schrijverssteunmaatregelen vanuit het Nederlands Letterenfonds en vanuit de Auteursbond overvraagd werden, laat wel zien dat de nood hoog is."
De overvraag naar schrijverssteunmaatregelen vanuit het Nederlands Letterenfonds en vanuit de Auteursbond, laat zien dat de nood hoog is
Aanbevelingen
"Uit gesprekken met boekhandelaren, auteurs, uitgevers, bibliotheken en alle andere partijen, blijkt dat hun uitgangspunten vrij gelijkaardig zijn: ze zetten vooral in op de toegankelijkheid van boeken en op samenwerking. Dat biedt hoop voor een versterking van de boekenmarkt na de crisis," zegt Camilla Pargentino (Talen, Literatuur en Communicatie), een ander lid van het onderzoeksteam. Ook de sterke organisatiegraad van de boekensector biedt kansen: het geheel van regelingen en subsidies zorgt voor een zekere bescherming van onder meer auteurs en kwetsbaarder boektitels. Wel zien de onderzoekers nog mogelijkheden voor versterking van de sector, onder meer gebaseerd op internationale best practices. Ze adviseren onder meer om lezers actiever bij de sector te betrekken in een vrienden- of coöperatiestructuur, om de culturele functie van boekhandels te subsidiëren en om productiesubsidies structureler in te zetten. Het Letterenfonds zette de afgelopen maanden tijdelijke regelingen op om juist deze aspecten te ondersteunen, maar volgens het onderzoeksteam dienen zulke regelingen ook op de lange termijn de veerkracht van de sector te versterken.
Het onderzoeksteam adviseert om lezers actiever bij de sector te betrekken in een vrienden- of coöperatiestructuur, om de culturele functie van boekhandels te subsidiëren en om productiesubsidies structureler in te zetten.
Verslechterend perspectief
De onderzoekers bekeken de ontwikkelingen in de boekensector tussen het begin van de crisis in maart 2020 en 31 december 2020, waarbij ook enkele ontwikkelingen in 2021 werden meegenomen. De onderzoekers benadrukken dat de crisis in volle gang is, en dat de impact van de lockdown sinds december 2020 ingrijpender is dan die van voorjaar 2020. Het onderzoek kreeg subsidie van ZonMw in het programma ‘covid-19 - Wetenschap voor de praktijk’ en werd uitgevoerd door een onderzoeksteam, bestaande uit prof. dr. Helleke van den Braber (Media- en Cultuurwetenschappen), prof. dr. Geert Buelens (Talen, Literatuur en Communicatie), dr. Laurens Ham (Talen, Literatuur en Communicatie), Camilla Pargentino (Talen, Literatuur en Communicatie) en Tessa van de Warenburg (Talen, Literatuur en Communicatie) van de Universiteit Utrecht.
