“Bodemdaling is een sluipmoordenaar”

Rivierdelta’s kampen niet alleen met een stijgende zeespiegel. Fysisch geograaf Philip Minderhoud (Universiteit Utrecht en onderzoeksinstituut Deltares) onderzocht bodemdaling in de Mekong delta en wist het onderwerp bij de Vietnamese overheid onder de aandacht te brengen. Op 15 februari verdedigt Minderhoud zijn proefschrift in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht.

Eind jaren 80 schakelde Vietnam over op een markteconomie. Daarmee stegen de productie in de landbouw, de bevolkingscijfers en de mate van verstedelijking, en daarmee de vraag naar grondwater. Onttrekking van grondwater werkt bodemdaling in de hand, schrijft Minderhoud in zijn proefschrift. “Bovendien heb je hier te maken met een slappe ondergrond. Economische ontwikkeling en de daarmee gepaard gaande infrastructuur leidt dan tot extra belasting op de bodem. Hierdoor daalt de bodem en stijgt de zeespiegel ten opzichte van het land lokaal steeds sneller. De delta zakt als het ware in de zee. Bovendien dringt zout water steeds verder het land binnen. Nu kampt de delta dus ook nog eens met verzilting.”

Maatregelen

Het gebied is in omvang de derde delta ter wereld. Er wonen zo’n 18 miljoen mensen. Vietnam is ’s werelds tweede rijstexporteur, en het meeste daarvan komt uit de Mekong delta. Minderhoud laat in zijn proefschrift zien dat bij ongewijzigd beleid bodemdaling grote humanitaire en economische consequenties kan hebben. Hij bepleit daarom een combinatie van ‘harde’ en ‘zachte’ maatregelen. “Hard betekent bijvoorbeeld het bouwen van dijken en het aanleggen van polders rondom economisch en sociaal belangrijke plekken zoals steden.” Zachte maatregelen betreffen bijvoorbeeld het stimuleren van natuurlijke opslibbing waardoor het bouwen van dijken kan worden beperkt. “Daarmee behoud je de oorspronkelijke vegetatie, zoals mangrove. Ook daarmee kan land worden behouden. Andere mogelijke maatregelen zijn het terugpompen van oppervlaktewater in de grond om de snelheid waarmee de bodem daalt te verminderen.” Alles bedijken is economisch niet haalbaar, benadrukt de onderzoeker.

Op de agenda

Onderzoekers van Stanford University (V.S.) kwamen al in 2014 met een eerste verkennende analyse van de bodemdaling in de Mekong delta, maar stuitten op de nodige scepsis. “Bodemdaling gaat ook niet van de ene op de andere dag. Het is een sluipmoordenaar. Bodemdaling valt nauwelijks op in het landschap, want alles om je heen zakt mee. Bovendien zijn de mensen er toch al gewend aan overstromingen.” Geïnspireerd door het Amerikaanse onderzoek heeft Minderhoud met zijn onderzoek de bodemdaling in de Mekong delta nu op de politieke agenda weten te krijgen. Doorslaggevend daarbij was een artikel van zijn hand in 2017. Nog datzelfde jaar nam de Vietnamese overheid een resolutie aan waarmee ze de overexploitatie van grondwater wil tegengaan.

Expert

Niet eerder werd zo’n omvangrijke delta op deze manier onderzocht. Minderhoud geldt inmiddels dan ook wereldwijd als expert op bodemdaling in de Mekong delta. Deze delta kan dienen als een model voor andere delta’s, waar hetzelfde probleem optreedt. “Dit is mede dankzij de gunstige bestuurlijke omstandigheden die ik aantrof. Vietnam heeft bijvoorbeeld zijn data, zoals grondwaterstandsmetingen, relatief goed op orde. En de samenwerking met de verschillende overheden verliep gesmeerd.”

Minderhouds proefschrift valt binnen het “Rise and Fall” onderzoeksproject, dat financieel wordt ondersteund door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en medegefinancierd is door Deltares en TNO. Het onderzoek draagt bij aan het Utrechtse Pathways to Systainability programma ‘Water, Climate & Future Deltas’.