Beyond Sharia: kritische tegendenkers in de islam onderzocht

Videoreeks over ERC-project

Wine Drinking in a Spring Garden, attributed to Iran, ca. 1430 (source: Metropolitan Museum of Art)
Wijn drinken in een lentetuin, toegeschreven aan Iran, ca. 1430 (bron: Metropolitan Museum of Art)

Wanneer het gaat over de islam gaat het vaak over regels en tradities, over vroomheid en politiek. Wat veel mensen niet weten is dat er sinds het ontstaan van de islam altijd kritische vrijdenkers zijn geweest. Mystici en non-conformisten stelden het gedachtegoed van vrome gelovigen op de proef, in een geografisch gebied dat zich uitstrekte van India tot de Balkan. Een team wetenschappers onder leiding van Asghar Seyed-Gohrab onderzoekt in het ERC-project Beyond Sharia: The Role of Sufism in Shaping Islam het werk van deze non-conformisten. In een serie video’s vertellen de teamleden over hun onderzoek.

Wie waren deze non-conformisten?

Beyond Sharia wordt mogelijk gemaakt door een ERC Advanced Grant die door de European Research Council is toegekend aan Asghar Seyed-Gohrab. In deze video legt hij uit wat er precies wordt onderzocht binnen het project en wat Beyond Sharia zo bijzonder maakt.

Interview met Asghar Seyed-Gohrab over Beyond Sharia

Wijze dwazen kaarten hypocrisie onder gelovigen aan

Door te provoceren met hun uiterlijk en gedrag hielden de eerste non-conformisten vrome gelovigen een spiegel voor. In zijn promotieonderzoek doet Amin Ghodratzadeh onderzoek naar deze non-conformisten, die ‘wijze dwazen’ worden genoemd. Tussen de negende en twaalfde eeuw tartten zij in woord en daad het beeld van wat vroom en normaal was.

Interview met Amin Ghodratzadeh over ‘wijze dwazen’

Qalandars lapten islamitische voorschriftenaan hun laars

Spirituele soefi’s, ook wel qalandars genoemd, lapten de islamitische voorschriften als bedevaart, gebed en vasten aan hun laars, terwijl ze het christendom, het drinken van wijn en homo-erotische liefde prezen.

Alexandra Nieweg richt zich in haar promotieonderzoek op de opkomst van deze vagebonden en vrijdenkers, wier gedachtengoed door heel het Perzische cultuurgebied opkwam vanaf de twaalfde eeuw. Dichter Hakim Sana’i beschreef hun manier van denken uitgebreid in zijn werk – werk dat een bron van inspiratie is geweest voor generaties invloedrijke mystieke dichters zoals Attar, Rumi en Hafez.

Interview met Alaxandra Nieweg over qalandars

Het werk van de wereldberoemde mysticus Rumi onderzocht

Een naam die steeds meer mensen kennen is die van de dertiende-eeuwse dichter-mysticus Rumi, waarschijnlijk de meest gelezen soefidichter in de islamitische cultuur. Maarten Holtzapffel onderzoekt het werk van Rumi. Hij kijkt specifiek naar hoe de non-conformistische ideeën in Rumi’s poëzie religieuze grenzen overschrijden, denkwijzen die door sommigen worden geïnterpreteerd als uitingen van humanisme.

Interview met Maarten Holtzapffel over Rumi

Rol van vrouwen in soefisme verdient meer onderzoek

De bijdrage van vrouwen aan de islamitische mystiek is enorm onderbelicht en daar wil Zhinia Noorian in haar postdoc-onderzoek verandering in brengen. Want hoe zetten mannelijke mystici vrouwelijkheid in? Hoe werden vrouwen neergezet? En hoe schreven vrouwelijke mystici zelf?

Interview met Zhinia Noorian over vrouwelijkheid in soefisme

Seculariteit in het Perzische cultuurgebied al eeuwen vóór de Verlichting in het Westen

Eeuwen voor de Verlichting in de christelijke wereld (1685-1815) was er in het Perzische cultuurgebied al sprake van seculariteit. Arash Ghajarjazi onderzoekt als postdoc middeleeuwse non-conformistische ideeën en de opkomst van seculariteit in het Perzisch cultuurgebied. Zo onderzoekt hij het werk van verschillende Perzische intellectuelen die de islam bekritiseerden, waaronder Omar Khayyam (1048-1123). Zijn gedachtegoed is soms ronduit atheïstisch te noemen en zijn kwatrijnen zijn nog steeds wereldberoemd.

Interview met Arash Ghajarjazi over Omar Khayyam

De goddelijke religie in Mogol-India onderzocht

Een andere vraag die onderzocht wordt door het Beyond Sharia-team gaat over de invloed die vrijdenkers zoals Feyzi hadden op de politiek. Fatemeh Naghshvarian onderzoekt dit in haar promotieonderzoek, waarbij ze specifiek kijkt naar het zestiende-eeuwse Mogolrijk.

Aan het hof van keizer Akbar de Grote hadden mystieke vrijdenkers zoals Feyzi een adviserende rol in het vormgeven van een nieuwe godsdienst: de ‘goddelijke religie’ (din-e elahi). In deze nieuwe religie waren dingen toegestaan die onder de islamitische wetgeving (sharia) verboden waren, zoals de verkoop van wijn, prostitutie, het eten van varkensvlees en interreligieuze huwelijken. Er werden kerken gebouwd en alle religies hadden volledige vrijheid.

Interview met Fatemeh Naghshvarian over de rol van vrijdenkers op politiek

Vrijdenkers en volkstalen in Anatolië

De weerstand van qalandars ging verder dan het verzet tegen religieuze dogma’s. Ze keerden zich ook tegen het Perzisch en het Arabisch, de talen van de elite, door in de volkstaal te schrijven. Hierdoor raakte hun gedachtegoed wijdverspreid. Postdoc-onderzoeker Leila Rahimi-Bahmany onderzoekt het leven van de vijftiende-eeuwse Anatolische qalandar Kaygusuz Abdal. Zijn werk werd een bron voor de Alevieten in het moderne Turkije en Syrië.

Interview met Leila Rahimi Bahmany over qalandars in Anatolië

Dit project is gefinancierd door de European Research Council (ERC) in het kader van het onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon 2020 van de Europese Unie (subsidieovereenkomst nr. 101020403).