Bergen van de toekomst: de botsing van India, Somalië en Madagaskar

Of het mogelijk zou zijn de gebergtes van de toekomst te voorspellen, vroegen journalisten wel eens aan geoloog prof. dr. Douwe van Hinsbergen. ”Jawel, maar waarom zou ik, want ik moet miljoenen jaren wachten om te zien of ik gelijk heb”, was dan altijd zijn reactie. Maar bij nader inzien was het toch niet zo’n gek idee. “Als we begrijpen wat er gebeurt bij toekomstige gebergtevorming, snappen we ook beter hoe de huidige geografie is ontstaan.” Daarop stelde hij, als eerste ter wereld, een ‘recept’ op voor gebergtevorming. “In een volgend supercontinent, over zo’n 200 miljoen jaar, waarin Somalië, Madagaskar en India met elkaar gaan botsen. Met het Somalayagebergte als resultaat.” Zo’n recept is weer de springplank naar heel veel fundamentele studies naar het ontstaan van ertsen, het optreden van aardbevingen of veranderingen in het klimaat. De vorming van het Somalayagebergte is te zien in de animatie “Mountains of the Future”.

Van Hinsbergen en zijn team aan de Universiteit Utrecht maken reconstructies van de plaatbewegingen uit het verleden. Een belangrijke bron van informatie voor deze reconstructies huist in gebergten. Die ontstaan vooral langs zogenaamde subductiezones waarin de ene plaat onder de andere de aardmantel in duikt. De gebergten bestaan uit afschraapsels van de ‘ondergedoken’ platen en in elkaar gedrukte bovenliggende platen, met daarop vulkanen, zoals de ‘Ring of Fire’ rondom de Stille Oceaan. Door reconstructies van deze gebergten heeft het team onder meer al een aantal ‘verloren’ continenten opgespoord.

Een berg aan archiefmateriaal

”Door de geologische toekomst te voorspellen op basis van wat we het beste kennen – het heden – kunnen we via diezelfde methodiek ook beter begrijpen hoe het heden is ontstaan uit het verleden, en daarmee ook het verleden zelf beter begrijpen. Ons begrip van het verleden is namelijk gebaseerd op spaarzame, in elkaar gedrukte, geërodeerde en omgezette gesteenteresten die we in gebergten vinden. Dat archief is ontzettend incompleet. Daarom vullen geologen de geografie van het verleden in met voorbeelden uit het heden."

"Nu hebben we eens getest wat er gebeurt als we subductie loslaten op de huidige situatie. En daardoor realiseerden we ons bijvoorbeeld dat er grote fenomenen in de huidige geografie zijn, zoals oceanische plateaus en vulkaanbogen, waar we in gebergten maar heel weinig restanten van tegenkomen. Bij reconstructies van het verleden hebben wij geologen de aanwezigheid van dit soort fenomenen dus waarschijnlijk onderschat.”

Subductie van de Indische Oceaan

Om de gebergten van de toekomst te voorspellen gebruikten Van Hinsbergen en zijn Masterstudent Thomas Schouten een model voor een toekomstig supercontinent dat enkele jaren geleden door Portugese collega’s is gepubliceerd. Daarin subduceert de huidige Indische Oceaan doordat Somalië langs de grote Afrikaanse slenk wegbreekt en naar India drijft. “Aan dat model hebben wij subductiezones toegevoegd,” vertelt Schouten. “Om dat te kunnen doen moesten we een serie regels opstellen die vertellen welke stukken van de huidige Indische Oceaan, waarin onder meer een aantal kleine continentjes liggen zoals de Seychellen, afschraapt zouden worden en welke niet, en hoe India, Somalië en Madagaskar zouden gaan vervormen.”

“De Himalaya en het Tibetaans Hoogland zijn tegen die tijd afgesleten tot het niveau van de Ardennen, Oeral of Appalachen.”

Nieuwe hooggebergten langs de Indiase kust

Die regels waren er tot nu toe nog niet echt. Van Hinsbergen heeft de regels opgesteld aan de hand van het werk van zijn groep aan gebergten over de hele wereld. Schouten heeft de ‘gebergteregels’ vervolgens toegepast op het gebied rondom de Indische Oceaan. Daaruit construeerde hij de gedetailleerde structuur van de gebergten die straks verrijzen in het nieuwe supercontinent. Zo ontstaat langs de huidige West-Indiase kust een enorme bergketen,  door de Utrechtse onderzoekers meteen maar ‘Somalayagebergte’ gedoopt. Mogadishu en de Madagassische hoofdstad Antananarivo, maar ook de Seychellen en Mauritius zijn dan opgestuwd tot boven de boomgrens. Mumbai ligt pal voor de Somalaya, zoals New Delhi nu voor de Himalaya ligt. “Maar de Himalaya en het Tibetaans Hoogland zijn tegen die tijd afgesleten tot het niveau van de Ardennen, Oeral of Appalachen.”

Praktisch nut

Het opstellen van zo’n recept is natuurlijk een gedachte-experiment. Van Hinsbergen: “In zekere zin krijg je eruit wat je erin stopt. In het geval van de Somalaya: het zou ook kunnen dat Madagaskar juist onder India verdwijnt in plaats van andersom. Maar in beide gevallen ontstaat er op die plek een hooggebergte.” Toch hebben zulke recepten wel degelijk praktisch nut. “Als ze kloppen, dan kunnen we uit reconstructies van het verleden voorspellen hoe gebergtes nu in elkaar zitten en waar zich ertsen bevinden. Als die voorspelling niet overeenkomt met de werkelijkheid, dan kloppen óf de reconstructies niet, óf moeten we de regels bijstellen. In beide gevallen moet je dus je huiswerk overnieuw doen – met als resultaat dat we steeds beter in staat zullen zijn om te kunnen zeggen welke grondstoffen we op welke plekken kunnen aantreffen.”

Artikel

Douwe J.J. van Hinsbergen, Thomas L.A. Schouten, ‘Deciphering paleogeography from orogenic architecture: constructing orogens in a future supercontinent as thought experiment’, American Journal of Science June 2021, 321 (6) 955-1031;  https://doi.org/10.2475/06.2021.09

Groot-Adrië

Douwe van Hinsbergen is hoogleraar Mondiale Tektoniek en Paleogeografie. Zijn onderzoeksgroep onderzocht als eerste integraal de gebergtevorming en platentektoniek in het Middellandse Zeegebied, waarbij ook het verdwenen continent Groot-Adrië voor het eerst in kaart werd gebracht.