Beoordeel bedrijven op hun maatschappelijke meerwaarde middels een social audit

De samenleving verwacht dat bedrijven opereren met oog voor de legitieme belangen van burgers, consumenten, milieu en  gemeenschappen. Die belangen leggen het echter veelal af tegen  het winststreven. Dat zou kunnen veranderen met het invoeren  van een corporate social audit stelt prof. dr. Rutger Claassen voor in ESB. Bij deze social audit worden (grote) bedrijven cyclisch beoordeeld op hun maatschappelijke meerwaarde.

Door aan deze audit financiële consequenties te verbinden én ook een competitie op te zetten, worden bedrijven geprikkeld om hun maatschappelijke rol serieus te nemen.

Multinationals in crisistijd: hand ophouden

Toen Booking.com een jaar geleden staatssteun aanvroeg in verband met de coronacrisis was Nederland te klein: in goede tijden de aandeelhouders fêteren, en in slechte tijden de hand ophouden bij de overheid. Booking.com is geen uitzondering. Volgens een onlangs verschenen rapport van Oxfam hebben tijdens de coronacrisis winstgevende multinationals wereldwijd uitkeringen aan hun aandeelhouders geprioriteerd boven het helpen van hun werknemers of het aanleggen van buffers(Oxfam International, 2020).

Belangen van mens en milieu

Ondernemerschap is essentieel bij het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Markten bieden de kans om snel en adequaat in te spelen op de wensen van consumenten. Maar de beslissingen van (grote) bedrijven hebben een ingrijpend effect op werknemers, klanten, leveranciers, burgers en het milieu. Hoe zorgen we ervoor dat bedrijven zich ook actief op hun belangen kunnen richten, tijdens en na de crisis?

Voor het aanpakken van maatschappelijke problemen als klimaatverandering, ongelijkheid, uitbuiting en racisme is de bijdrage van bedrijven cruciaal.

Corporate social audit

Voor het aanpakken van maatschappelijke problemen als klimaatverandering, ongelijkheid, uitbuiting en racisme is de bijdrage van bedrijven cruciaal. In ESB doet Rutger Claassen een voorstel, dat niet steunt op een blind vertrouwen in de markt, maar ook niet terugvalt op klassieke regulering door de staat. Bedrijven zouden eens in de zoveel jaren aan een corporate social audit (CSA) moeten worden onderworpen, waarin hun maatschappelijke bijdrage cyclisch wordt gewogen. Een door de overheid ingestelde commissie beoordeelt alle bedrijven die CSA-plichtig zijn.

Maatschappelijke criteria

Om de focus op grote bedrijven te leggen, zouden bijvoorbeeld alleen bedrijven met meer dan 250 werknemers CSA-plichtig kunnen zijn.  Aan het begin van de cyclus stelt een CSA-orgaan criteria op. Deze criteria geven uitdrukking aan wat de samenleving op dat moment ziet als de gewenste maatschappelijke waardecreatie van ondernemingen. Aan het eind van de cyclus  kunnen CSA-commissies de deelnemende bedrijven op deze criteria beoordelen.

Bedrijven hebben veel economische macht, wat steeds meer zorgen bij burgers oproept. Er moet een manier gevonden worden om te zorgen dat hun operaties geen afbreuk doen, maar juist bijdragen aan maatschappelijke doelstellingen. Een nieuwe geest van democratisch experimentalisme is nodig, en in die geest zal hopelijk het idee van een CSA iets kunnen betekenen.

Publieke ranking

Op basis van de beoordeling wordt er een publieke  ranglijst van alle deelnemende bedrijven opgesteld. Die  ranking kan vervolgens opgesplitst worden in bijvoorbeeld  vijf categorieën: de best scorende bedrijven krijgen een  A-status, de minst scorende een E-status. Tot slot legt de overheid aan elk bedrijf financiële consequenties op. Wie het in de social audit bovengemiddeld goed doet, krijgt een financiële premie; wie het slecht doet een boete. Zo’n systeem creëert competitie, waarin bedrijven beloond worden voor maatschappelijke waardecreatie.

Geen regulering maar waardering

De beoordeling via een CSA is dus geen regulering waaraan men wel of niet kan voldoen. Het is een plaats- en tijdgebonden waardering, die verschillende gradaties kent (men krijgt meer of minder punten). Dit oordeel zou dan ook niet als een ambtelijk oordeel moeten worden gezien, waartegen men in beroep zou kunnen gaan. Eerder is het een daad van ‘mede-bestuur’ in de corporate-governance verhoudingen, vergelijkbaar met de beslissingen van aandeelhoudersvergaderingen, ondernemingsraden of raden van commissarissen. Net zoals de kiezer in het stemhokje of de scheidsrechter op het voetbalveld, heeft de CSA bij zijn oordeel altijd gelijk.

Rutger Claassen

Rutger Claassen is hoogleraar Politieke Filosofie en Economische Ethiek aan het Departement Filosofie & Religiewetenschap. Zijn onderzoek heeft betrekking op de filosofische fundamenten van de liberaal-democratische rechtsstaat en onderzoekt de invulling en toepassing van centrale politieke noties als vrijheid, macht en rechtvaardigheid.