Beatrice de Graaf blikt terug op NAVO-top: “Een top die historisch kan zijn”
Terwijl Den Haag hermetisch werd afgesloten, was er een select groepje experts dat juist uitgenodigd werd voor de NAVO-top. Een van hen is Beatrice de Graaf, Faculteitshoogleraar en leerstoelhouder Geschiedenis van de internationale betrekkingen. Zij was onder andere spreker op het Public Forum, over de vraag hoe de NAVO zich tot terrorisme moet verhouden. Een terugblik.
Uitnodiging van de NAVO
“Een paar maanden geleden ontving ik de uitnodiging van de NAVO of ik op het Public Forum wilde optreden als expert op mijn vakgebied en vermoedelijk ook omdat ik voorzitter ben geweest van het Radicalisation Awareness Netwerk van de EU Commissie.” Die kans laat De Graaf niet lopen.
Wat volgt is maandenlange stilte, terwijl deelnemers gescreend worden. “Pas een paar dagen van tevoren kreeg ik groen licht en mocht ik me aanmelden en registreren. Dat moest ter plekke in Den Haag, waarbij alles ook nog eens grondig werd gecheckt.”
Terrorisme naar de marge verdwenen
Als expert op het gebied van terrorisme en veiligheid bespreekt De Graaf hoe de NAVO zich op dit gebied heeft ontwikkeld. Stond de strijd tegen het terrorisme 10 jaar geleden nog bovenaan de NAVO-agenda, nu is dat anders. “Terrorisme is naar de marge verdreven.” Op zich is dat iets goeds, ziet ze. “Kort gezegd was het niet zo’n succes, toen NAVO-landen meededen aan de Global War on Terror.”
“Praktisch gezien kun je terrorisme heel moeilijk wegbombarderen, je maakt het er doorgaans alleen maar erger mee. Terrorismebestrijding is iets van het civiele, strafrechtelijke of internationaalrechtelijke domein. De ontsporingen van de oorlog tegen het terrorisme en de oorlog in Irak, hebben de legitimiteit van het westerse bondgenootschap en van NAVO-landen enorm ondergraven.”
De strijd tegen door staten gesponsord terrorisme
Maar de NAVO heeft wel degelijk nog een taak als het om terrorismebestrijding gaat, benadrukt De Graaf: “Namelijk het intensiveren van de samenwerking op het vlak van inlichtingen en communicatie. Bijvoorbeeld als het gaat om het in kaart brengen en voorkomen van state sponsored terrorism, sabotage en steun aan terroristische proxies door Rusland en Iran.”
Proxies zijn organisaties en individuen die door een staat gesteund worden in hun terroristische activiteiten. In het laatste Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland waarschuwt de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) voor het feit dat Rusland in toenemende mate bezig is met het faciliteren en steunen van rechtsextremistische groeperingen in Europa. “Ook voert Rusland systematisch daden van sabotage tegen NAVO-landen uit. En dat Iran terroristische organisaties als proxies steunt, is ook iets wat NAVO-landen raakt”, vertelt De Graaf.
Terrorisme kan je niet wegbombarderen, je maakt het er alleen maar erger mee
Oorlogen en dreigende culturele verwijdering
Als historicus vond ze het bijzonder interessant om bij de NAVO-top aanwezig te zijn: “Het was een top die het in zich heeft om historisch te zijn. Sinds Trump is er sprake van een grote politieke verwijdering tussen de Verenigde Staten en de Europese Uni. Tegelijkertijd is er een hevige oorlog gaande in Oekraïne en is de Russische dreiging lange tijd niet zo groot geweest. Dat zet het bondgenootschap onder zware druk. Vervolgens werd er toch een belangrijk besluit genomen over herbewapening van de NAVO-landen.”
“Ik heb in mijn onderzoek vaker gebruik gemaakt van ooggetuigenverslagen van eerdere internationale veiligheidsconferenties, zoals in 1815, 1918, 1945. Zo’n grote top is dit natuurlijk niet. Maar toch, het is wel fascinerend om hier zelf nu eens ooggetuige van te kunnen zijn.”
Mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdrijven buiten NAVO-grondgebied
Ook buiten NAVO-grondgebied woeden er oorlogen die het internationaal recht en de waarden van de NAVO onder druk zetten. Zoals mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdrijven in Israël. “Dat is geen NAVO-grondgebied, maar NAVO- en EU-landen zijn daar wel bij betrokken. En Israël is een partner van de NAVO. Dat zet het succes van deze top wel in een scherp licht: wat betekenen die successen voor de legitimiteit van het bondgenootschap elders in de wereld?”
De top herinnerde De Graaf aan 19e eeuwse toppen: “Waar de grootste tegenstanders elkaars ringen kusten en elkaar verschrikkelijk aan het manipuleren waren. Dat soort bijeenkomsten hebben altijd ook een ritualistisch karakter. Dat zagen we hier ook.”
Terugblik met gemengde gevoelens
De Graaf kijk met gemengde gevoelens terug op de top. Ze is hoopvol als ze kijkt naar hoe Europa eerdere crises is doorgekomen. “In tijden van crisis heeft Europa een heel eigen manier gevonden om er samen doorheen te modderen. Voor sommigen mag dat langzaam en aarzelend lijken. Maar neem de crises van 2008, 2011, 2015: Europa is er toen toch in geslaagd een oplossing te vinden, hulpmaatregelen te bedenken, die breed gedragen worden en duurzaam zijn.”
Het is fascinerend om hier nu eens ooggetuige van te kunnen zijn
Toch is ze ook bezorgd, over wat er gebeurt ná deze top: “Nu de afspraken zijn gemaakt over de verhoging van de defensie-uitgaven naar 5 procent en het enorme ReArm Europe-pakket, is het zaak er dicht bovenop te blijven zitten.”
“Hoe gaan EU-landen die verhoging vormgeven, hoe gaat zich dat tot het karakter van de Europese Unie verhouden?”, vraagt De Graaf zich af. “Hoe gaat dit de welvaartsstaten van Europa steunen of misschien juist uithollen? Betekent dit meer executieve macht voor de lidstaten en meer militarisering? Of slaagt Europa erin, net als na 1950 om de versterking van afschrikking en verdediging te combineren met wederopbouw, democratisering en een sterke welvaartsstaat?”