“Apenliefde is uiteindelijk strategisch”

Vrouwtjes- en mannetjesapen vormen vaak hechte vriendschappen, maar dat gebeurt niet enkel uit pure liefde. Hechte relaties ontstaan vaak als beide partijen er voordeel uit halen, zoals bescherming en voortplanting. Vrouwtjes spelen hierin een onderbelichte, maar zeer belangrijke rol, stellen primatologen onder leiding van Liesbeth Sterck (Universiteit Utrecht), Julia Ostner (Georg-August-Universität Göttingen). In het vakblad Evolution and Human Behavior publiceren ze vandaag een diepgravend theoretisch inzicht in hoe sterke banden tussen primaten ontstaan.

Waarom klikt het tussen sommige vrouwtjes- en mannetjesapen, terwijl andere elkaar ontlopen? In talloze wetenschappelijke publicaties zoeken primatologen naar verklaringen, die uiteenlopen van simpelweg fysieke aantrekkingskracht tot dieperliggende evolutionaire processen.

Hoewel veel van de verklaringen hout lijken te snijden, gaan ze vooral uit van mannetjes als de bepalende factor. De rol die vrouwtjes spelen in het aangaan van relaties wordt vaak amper aangestipt.

Voordeel voor beide partijen

Kijk je naar honderden waarnemingen van primatengedrag, dan moet je echter vaststellen dat relaties zullen ontstaan wanneer beide partijen er baat bij hebben. Dat stelt een internationaal team van primatologen, onder leiding van Liesbeth Sterck van de Universiteit Utrecht en Julia Ostner, verbonden aan de Georg-August-Universität Göttingen.

Het voordeel van het aangaan van relaties voor mannetjes is dat vrouwtjes hen een voorkeursbehandeling geven bij paren, stellen ze onderzoekers. Vrouwtjes hebben baat bij hechte relaties door de bescherming die mannetjes hun mogelijke nageslacht bieden.

Deze achterliggende drijfveren spelen vooral in groepen primaten waar mannetjes niet zomaar de vrouwtjes kunnen domineren, en waar de nakomelingen veel zorg nodig hebben – ook van de mannetjes. Voorbeelden daarvan zijn chimpansees, makaken en maki’s.

Zowel mannetjes als vrouwtjes willen onbewust relaties aangaan die voordelen bieden

Onbewust kiezen

“Uit al die waarnemingen blijkt dat relatievorming niet alleen draait om liefde en aantrekkingskracht”, zegt Sterck. “De relaties zijn ook strategisch. Zowel mannetjes als vrouwtjes willen onbewust relaties aangaan die voordelen bieden. Denk bijvoorbeeld aan bescherming, toegang tot voedsel en het verwekken en veiligstellen van nakomelingen. Voor de evolutie van zulk gedrag is het echter niet nodig dat ze enig benul hebben van hoe of wanneer zich dit uitbetaalt.”

Ook apen maken het uit

Het onderzoek van Sterck en collega’s laat ook zien hoe relaties gaandeweg kunnen veranderen. Tijdens het paarseizoen zijn het aanvankelijk de mannetjes die de vrouwtjes vlooien. Zijn er eenmaal jongen geboren, dan kan dit veranderen. Het vrouwtje heeft dan vooral behoefte aan bescherming van haar jongen, vooral tijdens het zogen. Zodra de jongen op eigen benen kunnen staan, houdt de relatie geregeld op. Zowel het mannetje als het vrouwtje gaan dan weer hun eigen weg, op zoek naar een volgende partner.

Bij meerdere apensoorten blijven stelletjes vaak wel langer intact, bijvoorbeeld chimpansees en makaken. De verklaring daarvoor is dat vrouwtjes de voorkeur geven aan hetzelfde mannetje, en dat mannetjes blijven zorgen. Bij zulke langdurige relaties is het wederzijdse voordeel nog groter, aldus de onderzoekers.

Complexer bij mensen

Trekken we deze ideeën door naar mensen, dan zijn er zeker overeenkomsten, stellen Sterck en collega’s. Bij mensen is de dynamiek van relatievorming veel complexer. Bovendien vormen mensen doorgaans monogame paren, terwijl apen wel meerdere seksuele partners hebben. Maar sommige onderliggende drijfveren zijn zeker op mensen van toepassingen, aldus Sterck.

Net als bij primaten zijn relaties tussen mensen een optelsom van aantrekkingskracht en strategisch voordeel.

“Net als bij primaten zijn relaties tussen mensen een optelsom van aantrekkingskracht en strategisch voordeel. Liefde en emotionele binding zijn cruciaal, maar onbewust speelt ook wederzijds voordeel een rol. Denk bijvoorbeeld aan ondersteuning, bescherming en het delen van inkomsten of andere bronnen.”

Liefde is de smeerolie

Ook bij primatenstelletjes speelt liefde en aantrekkingskracht wel degelijk een rol, aldus Sterck, ook al draait het om evolutionair gezien om langetermijnvoordelen. Sterck: “Liefde en aantrekkingskracht zijn als het ware de smeerolie van relaties. Ze zetten gedrag in gang dat nodig is om relaties aan te gaan en gaandeweg te versterken.”

Van mensapen tot wolven en leeuwen

Of hun ideeën over relatievorming tussen de mannetjes en vrouwtjes ook breder toepasbaar zijn in het dierenrijk, moet toekomstig onderzoek uitwijzen, stellen Sterck en collega’s. Daarbij zoeken ze vooral meer observaties van mensapen (zoals gorilla’s en bonobo’s) en zogeheten apen van de Nieuwe Wereld, zoals klauwaapjes en kapucijnapen.

De onderzoekers sluiten niet uit dat hun theorie aansluit op paarvorming bij totaal andere zoogdiersoorten die in permanente groepen leven, zoals wolven en leeuwen. Het zou uiteindelijk ook nieuwe inzichten kunnen opleveren in de evolutie en dynamiek van paarvorming bij mensen.