Agro-ecologie: van het beloofde land naar een vitale business
Is het mogelijk en betaalbaar om op een verantwoorde manier voedsel te produceren en tegelijk de natuur te beschermen? Ja, zegt promovendus Vincent de Leijster, die dit onderzocht voor amandelboomgaarden in Spanje en koffieplantages in Colombia. De natuur kan worden hersteld terwijl er ook winst wordt gemaakt. De Leijster is in mei gepromoveerd op dit onderzoek.
Intensivering van de landbouw en specialisatie in een enkel gewas leiden tot een verhoogde productie van dat gewas, maar tegelijkertijd tot schade aan het milieu en verlies van biodiversiteit. Op langere termijn heeft dit een negatieve impact op de veerkrachtigheid van landbouwsystemen en vermindert het de bodemvruchtbaarheid, gewasbestuiving, natuurlijke plaagcontrole en bescherming tegen erosie.
Als we de aarde vruchtbaar en leefbaar willen houden, zullen we op een andere manier voedsel moeten gaan verbouwen. Agro-ecologie is een aanpak voor landgebruik die gericht is op het minimaliseren van verstoring van de bodem, bevorderen van gunstige bodemcondities en biodiversiteit, diversifiëren van gewassen, recyclen van biomassa en minimaliseren van verlies en uitstroom van bodem, water, en voedingsstoffen.
Op koffieplantages in Colombia onderzochten Vincent de Leijster en zijn collega’s of biodiversiteit op bestaande koffieplantages hersteld kan worden door bomen aan te planten. “Het blijkt dat na het omschakelen naar een schaduwplantage, al binnen enkele jaren het aantal vlinders en hun diversiteit toenemen”, vertelt De Leijster. “En het aanplanten van bomen heeft ook andere milieuvoordelen: koffieplantages met bomen nemen meer koolstof op dan die zonder bomen, en het bladerdek beschermt de grond tegen hevige regenval en daarmee ook tegen erosie.” Door de schaduw neemt de koffieproductie af, maar de koffiekwaliteit wordt beter. Hierdoor kunnen boeren een betere prijs krijgen, en ontvangen ze inkomsten uit extra producten zoals fruit en hout.
In een ander onderzoeksgebied was het onderzoek gericht op amandelboomgaarden in Spanje, die door klimaatverandering en te intensief beheer worden bedreigd met woestijnvorming. Door niet meer te ploegen, ondergroei te laten groeien en de bodem te verrijken met compost verbeterde binnen een jaar de biodiversiteit van planten, de koolstofvoorraad, de bodemvruchtbaarheid en de gemeenschappen van bodemmicro-organismen. Wel bleek dat er een uitruil is tussen vegetatiebedekking en amandelproductie: een toename van het één leidt tot een afname van het ander. Hoewel vegetatiebedekking minder beheerskosten met zich meebrengt leverde het de amandelboeren toch minder netto-inkomsten op. Prijspremies en overheidssubsidies zijn hier wellicht nodig om natuurinclusief beheer rendabeler te maken. Deels zijn die er al maar moet de regelgeving om voor de subsidie in aanmerking te komen worden aangepast.
Vitale business
Het antwoord op de vraag of het mogelijk en rendabel is om op een verantwoorde manier voedsel te produceren en tegelijk de natuur te beschermen is ‘ja’. Ondanks soms lagere netto inkomsten waren alle onderzochte agro-ecologische plantages winstgevend, alleen soms minder dan bij conventionele productie. Agro-ecologie kan de basis zijn voor een vitale bedrijfstak met veel potentie en grootschalige implementatie is mogelijk, zeker wanneer door toekomstige innovaties de balans tussen ecologische en economische resultaten verbetert.
Het project Rehabilitating ecosystem services in agricultural landscapes through agroecological management practices wordt uitgevoerd door Vincent de Leijster in samenwerking met promotor prof. Martin Wassen en co-promotoren dr. Pita Verweij en dr. Maria Santos.