Aardbevingen in Turkije en Syrië: Q&A met geofysicus Rob Govers

Afgelopen week organiseerde de Universiteit Utrecht een online actualiteitencollege over de aardbevingen in Turkije en Syrië van 6 februari 2023. Geofysicus Rob Govers zette, na een erkenning van het overweldigende leed van de getroffenen, in een half uur de wetenschap van aardbevingen uiteen: waarom juist deze plek werd getroffen, wat precies tijdens de aardbevingen gebeurde, en waarom bepaalde aardbevingen zo veel meer verwoestend zijn dan anderen. Na zijn college volgde een Q&A met vragen van de kijkers. We zetten de belangrijkste vragen en antwoorden op een rijtje.

Er zijn verschillende breuklijnen die door Turkije lopen. Eén van die breuklijnen is de Noord-Anatolische lijn, die onder veel spanning staat. Een kijker vraagt: als de spanning die opbouwt hier zo veel groter is, zou er een veel grotere kans zijn op een aardbeving langs die lijn?

De spanning bouwt in het noorden inderdaad sneller op dan in het oosten. Maar er komen daar ook vaker aardbevingen voor. Het lijkt erop dat daardoor een soort balans ontstaat. In het noorden zijn vaak grotere aardbevingen geweest zoals in 1939 in Turkije. Beide breuklijnen kunnen vergelijkbare aardbevingen creëren, maar in het noorden komen ze vaker voor.

Tekst loopt door onder afbeelding

Een vraag van iemand die in Istanbul woont: er zijn al jarenlang voorspellingen dat een grote aardbeving Istanbul zal treffen. Is er een voorspelling te maken van wanneer dit zal gebeuren?

Helaas is dat niet mogelijk - dat is op het moment de realiteit van onderzoek aan aardbevingen. We kijken naar veel precursors - wat er gebeurt voordat een aardbeving ontstaat - die ons helpen een voorspelling te maken van of een aardbeving plaats gaat vinden. Andere aspecten van aardbevingen waar we wel wat over kunnen zeggen zijn bijvoorbeeld magnitude, het type aardbeving, en het risico op schade aan je woning binnen ongeveer veertig jaar. Dat is nuttige kennis, omdat het je de kans geeft voorbereidingen te treffen: verhuis verder weg van een breuklijn, verstevig je huis, of neem een goede verzekering. Maar de timing is iets dat we nog niet kunnen voorspellen.

Volgens Govers is de tweede aardbeving waarschijnlijk getriggerd door de eerste. Kunnen deze aardbevingen ook de Noord-Anatolische breuklijn beïnvloeden?

Het spanningseffect van beide aardbevingen van 6 februari werd berekend door Temblor. Zij berekenden zones die naar verwachting in de toekomst aardbevingen zullen ondervinden. Die zones zijn nogal regionaal, ze reiken niet helemaal tot Istanbul. Daarom verwacht ik niet dat deze aardbevingen een significant effect zullen hebben op de naderende aardbeving die in Istanbul te verwachten is.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Hoe kwam het dat experts zo snel na de aardbevingen voorspellingen klaar hadden over slachtoffers en economische schade?

Deze voorspellingen zijn gebaseerd op een enorme hoeveelheid informatie die wordt verzameld door geologen, seismologen, geofysici. Zij verzamelen het soort informatie dat nodig is om een dergelijke voorspelling te doen nog voordat er een aardbeving plaatsvindt. Wanneer er daadwerkelijk een aardbeving is, worden de gegevens van die aardbeving automatisch in een model gestopt dat de slachtoffers en de economische schade schat. Het model bevat bijvoorbeeld onder andere informatie over de kwaliteit van gebouwen in bepaalde steden en landen.

Sommige experts zeggen dat de positie van de planeten een effect hebben op aardbevingen. Is dat waar? 

Het eerlijke antwoord is 'ik denk het niet'. We hebben een overzicht van historische aardbevingen, wat betekent dat we weten wanneer aardbevingen in een bepaald gebied hebben plaatsgevonden. Je kunt die gegevens vergelijken met de planeetposities en met de vraag of die voor dat specifieke gebied een significante verandering in zwaartekracht of elektromagnetisme teweeg hebben gebracht. Als je een correlatie ziet, moet je dat verder onderzoeken. Historisch gezien is er echter ook een correlatie tussen blaffende honden en aardbevingen - maar het probleem is dat honden ook zouden blaffen als er geen aardbeving was. Je moet dus voorzichtig zijn met dit soort voorspellingen. Tot nu toe hebben we niets gevonden dat voorspellend is in de zin van planeetposities.

Klopt het dat de schaal van Richter niet meer gebruikt wordt?

Dat klopt. De schaal van Richter was gebaseerd op metingen van de maximale amplitude van de aardbevingsgolven die bij de datastations binnenkwamen. Die maximale amplitude werd dan vertaald naar de magnitude van de aardbeving. Nieuwe meetapparatuur pikt golven met een veel breder spectrum op dan oudere apparatuur - ze zijn veel gevoeliger en nauwkeuriger. Je zou deze gegevens kunnen herschalen naar de oude schaal van Richter. De schaal van Richter heeft echter nadelen in die zin dat die gebaseerd is op Californië. Californië heeft een andere geologie en kleinere aardbevingen dan bijvoorbeeld Turkije. De oude meetapparatuur kon slechts tot een bepaalde amplitude meten, en kon alleen aardbevingen met een magnitude van 7 tot 7,5 registreren. Het werkt dus niet goed voor de rest van de wereld.

De nieuwe schaal, Moment Magnitude, werkt niet meer met amplitude, maar maakt een schatting van de energie die vrijkomt bij de bron. Dat getal wordt zo berekend dat het overeenkomt met de schaal van Richter, maar verder gaat dan de 7,5+ magnitudes die de schaal van Richter niet kon definiëren.