2G een proportionele ingreep in een penibele situatie?

Prof. Janneke Gerards was te gast in het programma Rode Hoed waar het ging over het 2G-beleid; het beleid dat inhoudt dat niet-gevaccineerden géén toegang meer hebben tot alle plekken waarvoor een coronapas nodig is, waaronder de horeca, theaters en evenementen. Het demissionaire kabinet beoogt met het 2G-beleid verdere toename van besmettingen en overbelasting van de zorg te voorkomen, maar zowel in de politiek als in de samenleving lopen hierover de gemoederen hoog op. Is een dergelijke inperking van de grondrechten wel proportioneel gezien de huidige situatie en het potentiële effect op de hoeveelheid coronabesmettingen? En wat betekent 2G voor de toekomst van onze grondrechten?

Inperkingen van grondrechten door corona maatregelen

Tijdens de coronacrisis zijn inperkingen van grondrechten ‘gewoon’ geworden, maar zijn we ook steeds meer gaan beseffen hoe belangrijk die grondrechten eigenlijk zijn, stelt Janneke Gerards. Heel veel corona maatregelen beperken onze grondrechten: het recht op bewegingsvrijheid, gezondheid, onderwijs, gelijkheid, om er maar een paar te noemen. Wel tasten de maatregelen in verschillende mate grondrechten aan. Waar de avondklok de bewegingsvrijheid bijvoorbeeld vergaand beperkt, is dat bij de 2G-regel in veel mindere mate het geval. Toch is ook de 2G-regel weer een forse maatregel in vergelijking tot veel andere maatregelen. Het is dan logisch dat hierbij de discussie over grondrechten weer oplaait, zoals dat ook al gebeurde bij andere maatregelen zoals de mondkapjesplicht of de 3G-regel. Dat het debat over grondrechten steeds feller wordt, is bovendien ook niet vreemd na meer dan anderhalf jaar corona in Nederland.    

We zijn eigenlijk al sinds het begin van de coronacrisis bezig met incidentenpolitiek, en elke keer worden we weer ingehaald door het virus en moeten er nieuwe maatregelen worden genomen. Je zou nu op de lange termijn moeten nadenken over scenario’s, wat de maatregelen daarbij moeten zijn, en wat die betekenen voor onze grondrechten.

Een toekomst met corona

Eerder in de discussie in de Rode Hoed stelde veld-epidemioloog en microbioloog Amrish Biadjoe dat het coronavirus voorlopig onder ons blijft. Als maatschappij moeten wij volgens hem daarom in gesprek gaan over wat een acceptabele mate is van mobiliteit door het coronavirus en welke maatregelen (grondrechtelijk) aanvaardbaar zijn om het coronavirus onder controle te houden. Janneke Gerards sloot zich hierbij aan, maar plaatste wel de kanttekening dat de discussie over grondrechten complex is. Grondrechten zijn fluïde; zolang je niet aan de kern komt, is er heel veel mogelijk als het gaat om beperkingen. Daarbij is het lastige dat grondrechten ook met elkaar kunnen botsen, en er bijna geen grondrechten zijn die altijd en in alle omstandigheden belangrijker zijn dan andere. Vervolgens botst ook het individuele belang met het collectieve belang. Lichamelijke integriteit is ontzettend belangrijk, maar hetzelfde geldt voor de gezondheid van ons allemaal. Daardoor zegt het niet altijd evenveel als mensen betogen dat ‘de grondrechten’ worden aangetast. De vraag is vooral: welke grondrechten staan op het spel, op welke manier en in welke mate worden ze geraakt, en ook: hoe moeten die rechten dan tegen elkaar worden afgewogen? 

’s Nachts lig ik ook wel eens te woelen. Als ik op mijn ene zij lig denk ik ‘individuele vrijheid en lichamelijke integriteit, dat is zo belangrijk’, maar als ik vervolgens op mijn andere zij lig denk ik ‘de gezondheid van alle mensen is dat ook’

2G onder voorwaarden aanvaardbaar

Amrish Biadjoe betoogde ook dat een beschaafd, ontwikkeld land als Nederland nooit in deze penibele situatie had moeten komen. De ‘cijfertjes’: besmettingen, ziekenhuisopnames en overlijdensgevallen, lopen immers al maanden op. Bovendien wisten we al dat de vaccins niet voor 100 procent beschermen, en dat er – net zoals bij alle andere vaccinaties – een limiet is aan de vaccinatiebereidheid. Prof. Janneke Gerards is van mening dat, nu we onverhoopt tóch in deze penibele situatie terecht zijn gekomen, het 2G-beleid ingevoerd kan worden zonder grondrechten te vergaand aan te tasten. Er zijn daarbij wel een paar voorwaarden. Er moet een zorgvuldige wettelijke basis zijn waarover uitgebreid moet zijn gediscussieerd in het parlement, het beleid moet een duidelijk doel moeten hebben, aangetoond moet worden dat het een daadwerkelijke bijdrage kan leveren aan het terugbrengen van de coronabesmettingen naar een acceptabel niveau, en reële alternatieven moeten ontbreken. Als aan die voorwaarden wordt voldaan, en we met 2G de cijfers dusdanig omlaag krijgen dat in de toekomst minder ingrijpende maatregelen gehanteerd kunnen worden, vind ik deze maatregel nu aanvaardbaar, aldus prof. Janneke Gerards.

3G, 2G, of 1G?

In het vervolg van discussie halen zowel filosoof dr. Fleur Jongepier als dr. gezondheidsrecht Corrette Ploem een van de pijnpunten aan van het 2G-beleid. Het is vreemd dat gevaccineerden, waarbij mogelijk zelfs de werking van het vaccin al is afgenomen en die besmet kunnen zijn, overal naar binnen mogen, terwijl mensen die getest zijn, en dus naar alle waarschijnlijkheid geen corona hebben, op dezelfde plekken de toegang wordt geweigerd. In dit geval is 2G louter dwang om gevaccineerde zich naar de priklocaties te laten begeven; dat is geen gerechtvaardigd doel is om de grondrechten van mensen in te perken. Prof. Janneke Gerards benadrukt dat 2G inderdaad alleen mag worden ingevoerd om de goede redenen, namelijk als aantoonbaar is dat ongevaccineerden sneller besmet raken, het virus sneller verspreiden, en vaker in het ziekenhuis belanden. Het lijkt erop dat het 2G-beleid effectiever is om ervoor te zorgen dat minder mensen in het ziekenhuis terechtkomen dan het 3G-beleid. 1G (waarbij alleen mensen kunnen worden toegelaten tot bijvoorbeeld de horeca als ze getest zijn, ongeacht hun vaccinatiestatus) is waarschijnlijk nog effectiever. Zo’n 1G-beleid is tegelijkertijd lastig uitvoerbaar en beperkt op zijn beurt weer de grondrechten van gevaccineerden, stelde Pieter Jan Dijkman, directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. 

Als ik een positief punt moet noemen van alle maatregelen is dat we de discussie over grondrechten eindelijk allemaal zijn gaan voeren. Vroeger leek het er wel eens op dat grondrechten er alleen waren voor minder ‘populaire’ groepen binnen de samenleving: gevangen of migranten bijvoorbeeld. Dat maakte het soms lastig om ze te beschermen. Nu zijn we in gaan zien dat grondrechten van ons allemaal zijn, en dat het vreselijk is als deze worden aangetast.