2,75 miljoen jaar oude stenen werktuigen: een keerpunt in de menselijke evolutie?

Ze horen tot de oudste stenen werktuigen die tot nu toe zijn gevonden en dateren van ongeveer 2,75 tot 2,44 miljoen jaar geleden: de archeologische vondsten die een internationaal onderzoeksteam ontdekte in het Turkana-bekken in Kenia. Deze voorwerpen – in wezen de vroegste multifunctionele Zwitserse zakmessen die door mensachtigen zijn vervaardigd – tonen aan dat onze voorouders niet alleen konden overleven, maar ook gedijen tijdens een van de meest ecologisch onstabiele periodes in de geschiedenis van de aarde. Bijna 300.000 jaar lang produceerden ze zorgvuldig stenen werktuigen, terwijl ze te maken hadden met terugkerende bosbranden, droogtes en dramatische veranderingen in het milieu.

Het gaat hier duidelijk niet om een eenmalige innovatie, maar een langdurige technologische traditie.  “Deze plek, de Namorotukunan-site, vertelt daarom een buitengewoon verhaal van culturele continuïteit”, aldus prof. dr. David R. Braun (George Washington University, Max Planck Instituut), die leiding gaf aan het onderzoek. Co-auteur dr. Dan V. Palcu Rolier (GeoEcoMar; Universiteit Utrecht; Universiteit van São Paulo) voegt daaraan toe: “Namorotukunan biedt een zeldzaam kijkje in een veranderende wereld die al lang verdwenen is: rivieren die van koers veranderen, branden die alles verwoesten, droogte die zich uitbreidt – en de gereedschappen, die onveranderlijk blijven. Zo'n 300.000 jaar lang bleef hetzelfde ambacht bestaan. Hier zien we misschien wel de wortels van een van onze oudste gewoonten: het gebruik van technologie om ons te wapenen tegen verandering.” 
 

Vlees als overlevingsstrategie

De ontdekking van deze werktuigen behoren tot het zogenaamde Oldowan-type, vernoemd naar de Olduvai-kloof in Tanzania, waar ze in de jaren ’30 van de vorige eeuw voor het eerst zijn gevonden. De nieuwe vondsten duiden allereerst op technologisch meesterschap dat gedurende honderden millennia overeind bleef. Deze vroege mensachtigen wisten scherpe stenen werktuigen te vervaardigen met een buitengewone consistentie, waaruit blijkt dat ze over geavanceerde vaardigheden en kennis beschikten die door talloze generaties werden doorgegeven. Van belang is ook de reikwijdte van het onderzoek naar deze werktuigen. De onderzoekers maakten gebruik van datering van vulkanische as, magnetische signalen die in oude sedimenten zijn vastgelegd, chemische kenmerken van rotsen en microscopische plantenresten. Zodoende reconstrueerden ze een episch klimaatverhaal dat ons nog meer leert over de rol van technologie in de menselijke evolutie. We zien bijvoorbeeld dat deze gereedschapsmakers een succesvol bestaan leidden in het licht van klimaatchaos. Ze maakten dramatische veranderingen mee, maar hun technologie hielp hen nieuwe voedingspatronen te ontdekken, waaronder vlees, waardoor ze hun ontberingen konden omzetten in een overlevingsvoordeel.

Ouder dan gedacht

“Deze vondsten tonen aan dat mensachtigen ongeveer 2,75 miljoen jaar geleden al bedreven waren in het maken van scherpe stenen werktuigen, wat erop wijst dat het begin van de Oldowan-technologie wel eens ouder zou kunnen zijn dan we dachten,” aldus dr. Niguss Baraki (George Washington University). Het is duidelijk dat het gereedschap gebruikt werd voor het slachten van dieren. “In Namorotukunan wijzen snijsporen op het gebruik van stenen werktuigen voor het eten van vlees, wat wijst op een uitgebreider dieet dat standhield in een veranderend landschap”, aldus dr. Frances Forrest (Fairfield University). “De fossielen van planten vertellen een ongelooflijk verhaal: het landschap veranderde van weelderige wetlands naar droge, door brand geteisterde graslanden en halfwoestijnen,” voegt dr. Rahab N. Kinyanjui (National Museums of Kenya / Max Planck Instituut) daaraan toe. “Terwijl de vegetatie veranderde, bleef de gereedschapsproductie stabiel. Dat duidt op veerkracht.”

Over het onderzoek

Dit onderzoek werd geleid door een internationaal team van archeologen, geologen en paleoantropologen van onderzoeksinstituten in Kenia, Ethiopië, de Verenigde Staten, Brazilië, Duitsland, India, Nederland, Portugal, Roemenië, Spanje, Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk. Het veldwerk werd uitgevoerd onder begeleiding van de National Museums of Kenya en met de steun van de Daasanach- en Ileret-gemeenschappen.

Financiering en dankwoord

De onderzoekers danken de Daasanach-gemeenschap van Ileret voor hun warme welkom, de Nationale Musea van Kenia voor hun steun en leiding van de Koobi Fora Field School, en de Keniaanse medewerkers en lokale partners voor hun medewerking. Dit onderzoek werd uitgevoerd met toestemming van de Nationale Musea van Kenia en het Keniaanse Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Technologie, en in samenwerking met de Koobi Fora Field School. De financiering werd verstrekt door de US National Science Foundation (NSF), de Leakey Foundation, de (PAST) Palaeontological Scientific Trust, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado de São Paulo (FAPESP), het American Museum of Natural History en de Roemeense Nationale Autoriteit voor Wetenschappelijk Onderzoek (PNRR). Speciale dank gaat uit naar Purity Kiura, Robert Moru en alle medewerkers die dit werk mogelijk hebben gemaakt in verschillende instellingen, landen en gemeenschappen.

Artikel

Braun DR, Palcu Rolier D, Advokaat EL et al., ‘Early Oldowan Technology Thrived During Pliocene Environmental Change in the Turkana Basin, Kenya’, Nature Communications, 10.1038/s41467-025-64244-x