Van bijgeloof tot bacterie: Pandemieën door de eeuwen heen

2020 is nog maar net begonnen, en het gaat al de boeken in als 'het jaar van de coronacrisis'. In Nederland zijn de scholen gesloten, steeds meer landen sluiten de grenzen en iedereen wordt opgeroepen thuis te blijven. Spookbeelden van lege steden en overvolle ziekenhuizen, mensen die WC-papier inslaan. Iedere pandemie is uniek en vertelt ons veel over de tijd waarin we leven en volgens historica Beatrice de Graaf. Ze gaat daarom in De Wereld Draait Door in gesprek met journalist Rutger Bregman over pandemieën door de eeuwen heen.

Oorlog en handel

Rampen, ziektes en pestpandemieën waren een terugkerend verschijnsel vanaf de Oudheid. Met de beschaving kwam de verspreiding, en de onderlinge bestemming van ziektes. Met het domesticeren, het temmen van wilde dieren, of het jagen ervan, kwamen de zogeheten ‘zoonose’ ziektes de wereld in. Dat zijn ziektes die overspringen van dieren op mensen. Van ratten, vlooien of vleermuizen bijvoorbeeld, legt De Graaf uit.

Eigenlijk werden die ziektes in alle tijden maar op twee manieren zodanig verspreid dat ze tot pandemieën doorwoekerden: door oorlog, en door handel.

Eigenlijk werden die ziektes in alle tijden maar op twee manieren zodanig verspreid dat ze tot pandemieën doorwoekerden: door oorlog, en door handel, licht De Graaf toe. Dat zijn immers de momenten dat er een versnelde, intensieve en vooral ongecontroleerde mengelmoes van mensen ontstaat. De pest, een pandemie die in de Middeleeuwen rond woekerde, werd bijvoorbeeld verspreid door ratten die meevoeren op handelsschepen, aldus De Graaf.

Van bijgeloof naar bacterie

Pas in de negentiende eeuw, een periode waarin drie pandemieën uitbraken, werden de funderingen gelegd voor de pandemiebestrijding zoals we die nu kennen, legt De Graaf uit. In deze eeuw kwamen mensen tot de ontdekken dat je niet aan de dood of aan allerlei vormen van bijgeloof hoeft over te geven, maar dat nieuwe wetenschappelijke en logistieke uitvindingen en expertise konden bijdrage aan een temmen van dit soort rampen.

De geschiedenis leert ons dat je met kennis en kunde aan het langste eind trekt. Dat pandemieën getemd kunnen worden. De geschiedenis leert ons ook dat samenwerking die schade kan beperken wanneer de pandmeie nog woedt. Samenwerken betekent: samen testen, experimenteren, meewerken, kennis delen, geen feiten achterhouden. Samenwerken betekent ook ongelijkheid in de strijd tegen de pest, de Influenza of corona tegengaan. Je inzetten voor mensen in gebieden, in grote steden, die in armoede leven en die hun belangen moeilijk op de politieke agenda kunnen zetten. 

Bekijk het volledige fragment van De Wereld Draait Door hier terug. Het Historisch Nieuwsblad publiceerde de volledige versie van dit artikel, dat hier terug te lezen is