Na epidemieën volgen vaak jaren van sociale onrust. Zien we dat nu ook?
Beatrice de Graaf in de Volkskrant
De geschiedenis leert ons dat op epidemieën vaak jaren van sociale chaos en crisis volgen. Met de politieke onrust, wereldwijde protesten en oplaaiend geweld zouden we dat ook nu zien, denken sommigen. Volgens faculteitshoogleraar Beatrice de Graaf zijn deze conclusies echter niet zo makkelijk te trekken.
Geschiedenis toont aan: na de epidemie komt het protest
In de eerste instantie leidden epidemieën in het verleden veelal tot de de-escalatie van gewapende conflicten, vertelt Beatrice de Graaf. “De ziekte legt een beslag op je geld en je tijd, je soldaten worden ziek en gaan dood.” Ze wijst op het terugtrekken van Napoleon, toen de gele koorts in Haïti en de pest in Egypte een enorme tol eisten onder zijn leger. “En in 1918 was de Spaanse griep wellicht een van de factoren die Duitsland naar de onderhandelingstafel dreef: de soldaten waren ziek.”
Protest en onrust onder de bevolking volgden vaak pas later. De Schotse mediëvist Samuel Cohn zag bijvoorbeeld dat opstanden in de middeleeuwen pas na pestuitbraken begonnen te broeien. “Maar opstand dreigt pas als de hogere klassen de schade gaan verhalen op de bevolking”, zegt De Graaf. “Als de heren zeggen: sorry, we hebben nu even minder geld, we gaan lagere lonen uitbetalen.”
Sociale onrust na de coronapandemie?
Al in de negentiende eeuw hadden bestuurders door hoe ze de grootste onrust konden voorkomen, ontdekte De Graaf. Zo stelde het Utrechtse stadsbestuur na de cholera-uitbraak van 1848-1849 speciale commissies en burgers aan om de rust te bewaren. “Na afloop kregen die een erepenning en een bedankbrief van de burgemeester: mede dankzij jullie inzet is voorkomen dat de mensen in opstand kwamen. Men begreep: als je maar goed met je burgers omgaat, kan dat veel onrust schelen.”
De Graaf wijst erop dat de overheid ook nu van alles uit de kast heeft getrokken om grote sociale onrust te beteugelen. De tientallen miljarden die ze uitgeven aan compensatie en herstel zijn ongekend, zegt ze. Daarin lijkt de huidige situatie op geen enkele eerdere. “Toen werd er helemaal geen geld voor uitgetrokken. Landen zijn tegenwoordig zó superrijk, daarmee koop je de ergste pijn wel af.”
Maar, zegt De Graaf, “ik denk altijd in unieke situaties. Uiteindelijk staat elk land, ieder tijdperk en elk conflict toch op zichzelf. Je kunt nooit zeggen: zus of zo gaat dit lopen.”