Markt en staat kunnen huidige uitdagingen niet aan: “Iedereen hoort het piepen en kraken”

Het AD schreef over de lezingenserie ‘Kathedralenbouwers’, waar hoogleraar Economische geschiedenis Bas van Bavel, samen met SER-voorzitter Kim Putters, sprak over de uitdagingen en ongelijkheid in de huidige samenleving, en zijn oplossing hiervoor. Naast de systemen van de markt en de staat, pleit Van Bavel voor een derde systeem: eentje van “mensen die zelf de toekomst in handen durven te nemen”.

Bestaande systemen niet voldoende

We zitten midden in een maatschappelijke omwenteling die allerlei uitdagingen met zich meebrengt, zegt Van Bavel, zoals de klimaatcrisis, migratiestromen en kunstmatige intelligentie. En de huidige systemen, de markt en de staat, kunnen deze uitdagingen samen niet aan. “Iedereen hoort het in de samenleving piepen en kraken.”

Om zijn oplossing, het opzetten van een derde systeem, te duiden geeft Van Bavel het voorbeeld van een buurtcentrum, opgericht door een groepje buurtbewoners. “Ouderen krijgen er hun verzorging, maar ze kunnen ook nog meehelpen in de opvang van kinderen uit de buurt. Mensen aan de rand van de arbeidsmarkt vinden er een baan. Maar nu komt het. De buurtbewoners vormen een coöperatie waarin ze arbeid en kapitaal stoppen. Ze kópen dat pand.”

Zelforganisatie van groot belang

In de eerste helft van de twintigste eeuw kwamen er allerlei coöperaties, fondsen en bonden op. “Dat hele systeem van zelforganisatie is eind vorige eeuw vermangeld geraakt tussen markt en staat”, stelt Van Bavel. “Maar we hebben zoiets opnieuw hard nodig.”

“We hebben een kathedraal van maatschappelijke instituties opgetuigd met spelregels, organisatievormen en cultuurpatronen”, zegt Van Bavel. In het verleden heeft dit voor succes gezorgd, maar de laatste jaren is er volgens hem te veel vertrouwd op de markt, niet alleen door neoliberalen, maar ook door christen- en sociaal-democraten. Mogelijkheden tot zelforganisatie zijn er nauwelijks nog. “Nu zien we al een tijdje de negatieve bijeffecten daarvan. Onze kathedraal moet in de steigers komen staan.”