Jos van Berkum in het NRC over emoties

Veel talen kennen woorden die meer dan één emotie uitdrukken. Vorige maand werd een onderzoek naar dit onderwerp gepubliceerd in Science. Prof. dr. Jos van Berkum (Talen, Literatuur en Communicatie) nam dit project in het NRC onder de loep.

Een landschap van emoties

Het onderzoek benadrukt dat hoe mensen emoties indelen vooral gebaseerd is op culturele verschillen, in plaats van biologische. Als de biologie meer invloed heeft, zouden emotiewoorden in alle culturen dezelfde associaties moeten hebben, is de redenering. Van Berkum is het hier deels mee eens: "Het bevestigt dat het landschap van menselijke emotionele ervaringen niet in elke cultuur op exact dezelfde manier met woorden in kaart wordt gebracht". Toch plaatst hij vraagtekens bij de conclusie dat emotiebeleving (vooral) een culturele basis heeft: "De onderzoekers suggereren dat onze biologisch bepaalde en dus universele emotiesystemen veel minder rijk zijn dan veel mensen denken". Volgens hem ondersteunt dit specifieke, taalkundige onderzoek dat idee niet.

Culturele invloed

"Het is mooi en origineel onderzoek, maar de ‘emotielandkaartjes’ die eruit rollen, zijn getekend op basis van relatief bescheiden aantallen," stelt Van Berkum. Ook maken de onderzoekers geen expliciet onderscheid tussen emotie (onbewust fenomeen) en gevoel (bewuste beleving van een emotie). "Per definitie gaat het bij hun woordenonderzoek over die bewúste emotie-ervaring, over gevoelens dus. Maar heel veel aspecten van emotie zijn onbewust. Denk aan onbewust fronsen of terugdeinzen. Die aspecten kan je met deze methode niet in kaart brengen. Daar is veel sterker bewijs voor nodig. Als je bijvoorbeeld naar andere diersoorten kijkt kun je al die verschillende emoties echt niet reduceren tot culturele invloed." Volgens Van Berkum is het dus nog veel te vroeg om te concluderen dat cultuur de bepalende factor is in het menselijke landschap van emoties.