Geheimhouding bij de AIVD: “Je kunt wel een vinger geven, maar niet de hele hand”
Eleni Braat bij Het Spel & De Macht
Universitair hoofddocent History of International Relations Eleni Braat vertelt in de podcast Het Spel & De Macht over de Algemene Inlichting- en Veiligheidsdienst (AIVD). Hoe gaat zo’n organisatie om met geheimhouding en transparantie?
Functie van de dienst
“Een veiligheidsdienst vergaart inlichtingen in het binnenland”, legt Braat uit. “Een inlichtingendienst gaat veel offensiever te werk en vergaart inlichtingen in het buitenland, waar het eigenlijk van het land waar het opereert niet mag.” De AIVD is, zoals de naam al laat zien, een veiligheids- én een inlichtingendienst en houdt zich dus bezig met beide zaken.
De taak van de dienst is het in het geheim verzamelen van informatie. Dit kan informatie zijn over mogelijke dreigingen, maar ook over mogelijkheden die in het voordeel van bestuurders kunnen uitpakken. “Dat verzamelen moet wel tijdig gebeuren”, zegt Braat. “De diensten moeten de inlichtingen vergaren voordat de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet. Het is eigenlijk een manier voor beleidsmakers of bestuurders om vooruit te kijken.”
Geheimhouding in de dienst
Omdat de informatie heimelijk wordt verzameld, is geheimhouding van groot belang. Dit heeft een grote invloed op de organisatie. “Hierdoor kan zo’n dienst zich niet echt goed verdedigen tegen de buitenwereld”, vertelt Braat. “Ze zullen altijd meer willen weten en willen weten waarom iets fout is gegaan.”
“Het zijn vooral de dingen die fout gaan die in de openbaarheid komen”, voegt Braat toe. “Daar zullen vragen over komen en door de geheimhouding kan zo’n dienst daar niet goed mee overweg. Ze zullen vaag moeten antwoorden en kunnen niet veel informatie geven over hun werkwijze of hun bronnen.” De AIVD lijdt een beetje aan een Calimerocomplex, volgens Braat. “In de zin van ‘zij vallen ons aan, wij zijn klein, wij kunnen niks’.”
“Het zogenaamde ‘sleepwetdebat’ is een goed voorbeeld. Toen ging het toenmalig diensthoofd op een soort tournee door Nederland”, vertelt Braat. Deze tournee bestond uit mediavertoningen om aanwezigen in te laten zien dat de AIVD zou profiteren van deze wet. Tijdens deze optredens werd bijvoorbeeld vermeld dat de dienst terroristische aanslagen heeft voorkomen, maar de manier waarop kon niet genoemd worden. “Je kunt wel een vinger geven, maar de hele hand geven, dat gaat niet. Dan geef je te veel prijs.”
Andere kant van geheimhouding
Hoewel geheimhouding en toezicht problemen met zich meebrengen, zitten er niet alleen maar nadelen aan. “Dat is altijd de spagaat bij inlichtingen- en veiligheidsdiensten”, vertelt Braat. “Geheimhouding zorgt ervoor dat je kwetsbaar bent en dat je politieke legitimiteit erg kwetsbaar is.”
“Geheimhouding geeft mensen een bepaalde ruimte om misbruik te maken van de positie die ze hebben, maar ook de ruimte om fouten te maken”, voegt Braat toe. Volledige openbaarheid zou ‘lichte terreur’ zijn, vindt ze. “Of het de kwaliteit van het bestuur ten goede komt als mensen bang zijn om fouten te maken of domme dingen te zeggen, vraag ik me af.”