Demonstraten beroepen zich vaak op 'vrijheid' – maar wat betekent dat eigenlijk, vrijheid?
Annelien de Dijn in De Correspondent

Mensen die ageren tegen de stikstofmaatregelen, en eerder tegen de coronamaatregelen, beroepen zich vaak op 'vrijheid'. Maar wat is dat nu eigenlijk, vrijheid? In gesprek met De Correspondent legt hoogleraar Moderne politieke geschiedenis Annelien de Dijn uit waar ons beeld van vrijheid vandaan komt en hoe het in de huidige politiek past.
Vrijheidsideaal
Het westerse idee van vrijheid zoals we dat vandaag de dag kennen is geen gegeven, maar gevormd door de grote revoluties van de achttiende eeuw, legt De Dijn uit. "De introductie van het vrijheidsbegrip was een reactie op een aantal democratische revoluties die aan het einde van de achttiende eeuw plaatsvonden. In het moderne Europa werd toen voor het eerst geprobeerd om meer democratische vormen van bestuur te introduceren en dat werd gedaan in naam van de vrijheid."

Deze antieke opvatting van vrijheid, een democratische regering waarin iedereen meebeslist, ontving in de negentiende eeuw kritiek vanuit het liberalisme. "Het liberalisme is een politieke stroming die eigenlijk van origine heel anti-democratisch was. Het centrale idee was de macht van de overheid zo veel mogelijk inperken", zegt De Dijn. Hier ontstond de strijd over de betekenis van vrijheid tussen de liberalen en de socialisten, die juist voor de democratie opkwamen.
Vrijheidsstrijders
Tegenwoordig vindt deze strijd nog steeds plaats, met name tijdens de coronapandemie en de boerenprotesten. "Volgens die oude manier van denken over vrijheid heeft het geen zin om dingen te zeggen zoals: de avondklok beperkt onze vrijheid", zegt De Dijn. "Want – ervan uitgaand dat die avondklok op een democratisch juiste manier werd ingesteld – dat is een beslissing die we met z’n allen hebben genomen om onszelf te beschermen."
Tijdens de recente protesten hoort De Dijn weer sterk het liberale geluid. "Het vrijheidsbegrip waarop die demonstranten zich beroepen, zegt in essentie: als we vrij willen zijn, dan is er maar één manier om die vrijheid te realiseren, en dat is de macht van de overheid zo veel mogelijk beperken."
Deze strijd over de betekenis van vrijheid is dus niet alleen een hedendaags fenomeen, maar herhaalt zich door de geschiedenis heen steeds in een andere vorm. "Dat toont ook de kracht van de slogan van vrijheid", aldus De Dijn.