De maatschappelijke rol van de genderstudies, volgens Rosemarie Buikema

Wat is de meerwaarde van de genderstudies? Hoogleraar Kunst, cultuur en diversiteit Rosemarie Buikema doet onderzoek op het gebied van feministische theorie, postkoloniale studies en de rol van kunsten in de implementatie van gelijkheid. Zij vertelt waarom deze onderwerpen een belangrijke bijdrage leveren aan de maatschappij van vandaag en morgen.

Waarom genderstudies?

“Gendergerelateerde onderwerpen zijn onverminderd actueel en met grote regelmaat onderdeel van het publieke debat”, zegt Rosemarie Buikema. “Denk aan de grove schending van vrouwenrechten in landen als Iran en Afghanistan, het betwisten van het recht op abortus in de Verenigde Staten en elders, en het propageren van een patriarchale, heteronormatieve gezinsideologie vanuit de globale alt right-beweging. Maar ook aan de recente hausse aan publiciteit over grensoverschrijdend gedrag en de roep om genderneutrale aanspreekvormen.”

“Iedereen heeft over deze onderwerpen wel een mening. Het is aan de genderstudies om kennis en overzicht te bieden, om deze hete hangijzers in historische, geopolitieke en kennistheoretische context te plaatsen en te duiden”, vindt Buikema. “We letten dan ook op wat er níét staat, wat er míst in de geschiedenis, kunst en cultuur. Je leert dat kennis nooit neutraal is, maar altijd ergens vandaan komt.”

Met de kennis die de genderstudies voortbrengt dragen we bij aan het creëren van een inclusievere en rechtvaardigere samenleving.

“De discipline is voortgekomen uit maatschappelijke emancipatiebewegingen, zoals wat betreft klasse, gender, seksualiteit, etniciteit en kleur. Met de kennis die uit de genderstudies voortkomt dragen we bij aan het creëren van een inclusievere en rechtvaardigere samenleving.” Rosemarie Buikema noemt een aantal voorbeelden: “We helpen erfgoedinstellingen bijvoorbeeld om hun collecties diverser te maken, trainen we organisaties die worstelen met de door bewegingen als #MeToo en Black Lives Matter acuut gemaakte problematiek, en adviseren we ministeries en andere beleidsmakers op het gebied van inclusieve communicatie.”

“We mengen ons ook actief in het publieke debat”, besluit Buikema. “Dat doen we bijvoorbeeld door middel van opiniebijdragen, televisieoptredens en trainingen voor professionals. Zo proberen we bij te dragen aan het vergroten van kennis en het bewerkstelligen van bewustzijn.”

Domeinen van Rosemarie Buikema

“Het debat over grensoverschrijdend gedrag heeft nog een lange weg te gaan”

Tijdens een gesprek over de misstanden rondom het WK in Qatar bij Op1, besloot filosoof Fleur Jongepier te vertrekken. Het incident toont aan dat het debat over grensoverschrijdend gedrag nog een lange weg te gaan heeft, betoogt Rosemarie Buikema. “De achterblijvers aan de tafel van Op1 faalden in hun rol als omstanders en confirmeerden Jongepiers positie als slachtoffer – zij is gekwetst – in plaats van dat zij haar erkenden als moedig strijder tegen onrecht.”

“Met een vouwenquotum ben je ook direct van mannelijke middelmatigheid af”

Bij het Concertgebouworkest speelt de vraag of er een vrouwenquotum ingevoerd moet worden. Rosemarie Buikema denkt dat het ten goede komt aan de kwaliteit. “Het is niet zo dat je over straat gaat en de eerste de beste vrouw naar binnen sleurt, omdat je een vrouw nodig hebt”, zegt ze. “Ik zou zelfs willen beweren, als je een vrouwenquotum instelt, dat je dan ook meteen van een heleboel mannelijke middelmatigheid af bent. Want mannen die op zichzelf helemaal niet zo briljant zijn komen op hun mannelijkheid nog een heel eind.”

“Stille prinsessen maken stille vrouwen de norm”

Kinderboekenschrijver Elisabeth Lucie Baeten laat prinsessen niet zien zoals ze waren, maar zoals ze kunnen zijn. En dat is belangrijk, zegt Rosemarie Buikema. “Verhalen bereiden mensen voor op hoe de werkelijkheid eruit zou kunnen zien. Dus als je eraan gewend bent dat vrouwen in verhalen niet zoveel tekst hebben, dan ben je er ook aan gewend dat vrouwen niet zoveel te zeggen hebben in de echte wereld.”

“Positieve discriminatie is (nog) van belang”

Voor de tweede keer worden er geen aparte Gouden Kalveren meer uitgereikt aan mannen en vrouwen. Rosemarie Buikema vindt het nog te vroeg voor genderneutrale filmprijzen. “Het probleem is dat we nog helemaal niet zo ver zijn in de maatschappij en de filmwereld. Er moet eerst een inhaalslag komen. Zo lang dat niet gebeurt, is positieve discriminatie met aparte categorieën juist nog van belang.”

“Feminisme betekent zelfbeschikkingsrecht voor iedereen”

Het wordt makkelijker om het geslacht in officiële documenten te laten veranderen. ‘Radicale feministen’ zien hierin “de allergrootste bedreiging voor vrouwen”. Andere, vaak jonge, feministen zijn het hier niet mee eens. “Zo is er op dit moment een sterk bewustzijn dat bevrijdingsbewegingen pas af zijn als iederéén zelfbeschikkingsrecht heeft”, vertelt Rosemarie Buikema die onderzoek doet naar de geschiedenis van het feminisme.