“De keuze tussen vrijheid en een sterke staat? Dat is een valse tegenstelling”

Hoogleraar Moderne politieke geschiedenis Annelien de Dijn deed onderzoek naar de historische ontwikkeling van het concept ‘vrijheid’. Ze betoogt dat politiek rechts het begrip de afgelopen vijftig jaar heeft gekaapt, door een valse tegenstelling op te werpen tussen de vrijheid om maar te doen wat je wilt en een sterke staat die opkomt voor gelijkheid. “Het gaat er niet om om zo weinig mogelijk regeltjes te hebben, maar om dat die regels via een behoorlijk democratisch proces tot stand komen.”

Ondergang van de vooroorlogse nachtwakersstaat?

Onlangs schreef Bart De Wever, de voorzitter van de Vlaamse politieke partij N-VA, in De Standaard over de “ondergang van de vooroorlogse nachtwakersstaat en de opkomst van een activistische ‘aansprakenstaat’” en het verlies van vrijheid dat daar volgens hem mee gepaard gaat. In een reactie in dezelfde krant wees De Dijn onomwonden op “de gaten in dit geschiedenislesje”. “Het idee dat de 19de-eeuwse staat meer individuele vrijheid bood dan de onze is compleet van de pot gerukt. Zowel toen als vandaag zijn er duidelijk grenzen aan de vrijheid – al verschilt de aard van die grenzen fundamenteel.” Toen beschermde de overheid alleen de bezittende klasse en het patriarchaat, nu probeert ze juist kwetsbare groepen te verdedigen. 

Het idee dat de 19de-eeuwse staat meer individuele vrijheid bood dan de onze is compleet van de pot gerukt.

Hoe rechts ‘vrijheid’ kaapte

Ook in Knack zet De Dijn uiteen hoe politiek rechts het begrip vrijheid de afgelopen vijftig jaar heeft gekaapt. “Onder de invloed van het liberalisme is de idee ontstaan dat vrijheid en gelijkheid een tegenstelling vormen”, schrijft ze. “Het neoliberalisme is een Koude Oorlogideologie, het was een reactie op het totalitarisme van de Sovjet-Unie en bouwde ook voort op het klassieke liberale pleidooi voor een kleine overheid.”

Liberalisme en vrijheid

In De Afspraak op vrijdag ging De Dijn in gesprek met Egbert Lachaer, de voorzitter van de Vlaamse partij Open VLD. Lachaer vertelde dat zijn partij “de ideologie ‘liberalisme’ terug scherp [wil] zetten” en dat vrijheid een kernthema zal zijn. Als we naar de democratische traditie uit het oude Athene kijken, zien we dat ‘vrijheid’ betekent dat we invloed hebben op de manier waarop we worden geregeerd, wierp De Dijn tegen. En vrijheid en de ideologie van vrijheid zijn, zeker historisch gezien, een groot goed. “Waar ik me zorgen over maak, is dat de grote meerderheid van de mensen die niet meegaan in de [liberale] redenering dat ‘elke maatregel die de overheid instelt [eentje te veel is]’, gaat denken: ja, daar zijn ze weer met hun geroep over vrijheid.”