Charismatische leiders in de 21e eeuw

Onze tijd lijkt gekenmerkt te worden door charismatische leiders. Maar is deze soort politiek wel zo nieuw als we denken? En hoe democratisch zijn deze leiders. Prof. dr. Beatrice de Graaf (Geschiedenis en Kunstgeschiedenis) schreef een column over deze vragen in het NRC.

Charismatische leiders

Bij charismatische leiders (in plaats van serieuze staatsmannen) uit onze tijd denken we misschien aan Johnson, Trump en Poetin. "Maar dit type leiderschap kwam al veel eerder op, in de revolutionaire periode van eind achttiende eeuw," schrijft De Graaf. Dit laat historicus David A. Bell zien in zijn nieuwe boek Men on Horseback. Onze huidige democratische staatsvorm is gebouwd op ideeën van vrijheid, gelijkheid en mensenrechten. "Maar, aldus Bell, van abstracties kun je niet houden. Van leiders wel."

Tragiek en dilemma

"De vraag die bij dit type leiders steeds wordt gesteld: zijn ze de belichaming van het democratische ideaal, of brengen zij de democratie om zeep?" Hier verschilden de meningen al over in de negentiende eeuw, maar ook vandaag de dag zijn "de tragiek en het dilemma van de charismatische leider" nog relevant. De Graaf: "het volk heft hem op het schild, maar vanaf dat moment gaat de leider zelf in zijn genie geloven, en ziet het volk als een verlengstuk van zijn eigen noden en belangen". En in die relatie worden aan beide kanten de grenzen en vooral ook het doel van de politiek soms vergeten.