Beatrice de Graaf in het NRC over lessen uit de geschiedenis

Is de geschiedenis gedoemd zich te herhalen? Prof. dr. Beatrice de Graaf (Geschiedenis en Kunstgeschiedenis) schreef in het NRC een column over verschillende perspectieven op deze vraag en wat we kunnen leren uit de geschiedenis.

Een cyclus van verval

Volgens veel historici is geschiedenis niet iets waar je simpelweg lessen uit kunt trekken. "Hun argument is dat elk mens en elke situatie zo uniek is, dat je er geen deterministische modellen op kunt loslaten." Dit is een relatief nieuw standpunt: de eerste historici uit de achttiende en negentiende eeuw zagen in de geschiedenis cycli van verval, te wijten aan oorzaken als barbarisme, religie of het moderne liberalisme. Vanwaar deze historische omslag? "De kracht van de cyclische (en cultuurpessimistische) kijk op de geschiedenis zit hem in de politieke agenda die ermee gediend is. [...] Wetenschappelijke historici hebben aan dit soort theorieën de afgelopen decennia hun vingers nauwelijks gebrand."

Big data

Toch is er een heropleving van deze perspectieven. Zo ontwikkelde bioloog Peter Turchin de afgelopen jaren een nieuw vakgebied, waarin hij probeert "samenlevingen door tijd en ruimte heen te vergelijken op het punt van instabiliteit en vooruitgang – om daar vervolgens ook predictieve uitspraken over te kunnen doen". Veel historici blijven sceptisch en ook De Graaf is nog niet helemaal overtuigd. "Zeker, aan big data valt niet te ontkomen. Mathematische voorspellingen over onrust en instabiliteit worden accurater. Historici zullen moeten leren rekenen om zo patronen aan het verleden te kunnen ontfutselen. Maar of politici dan ook beter naar die lessen zullen luisteren, ligt niet voor de hand. Dat is ook een wetmatigheid."