Anna Salomons en Maarten Goos over AI en de arbeidsmarkt

Anna Salomons was te gast in het programma Jinek (RTL 4), Maarten Goos werd geïnterviewd op door Nieuwsuur (NPO 2). Beide deskundigen van de Utrecht University School of Economics (U.S.E.) spraken over de relatie tussen het gebruik van Artificial Intelligence (AI, kunstmatige intelligentie) en de arbeidsmarkt. In de Volkskrant lichtte Salomons bovendien toe dat de voorspellingen dat AI voor werkloosheid gaat zorgen, berusten op een denkfout. Goos maakte duidelijk dat AI ook juist een oplossing voor tekorten op de arbeidsmarkt kan zijn, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg.

Gevraagd naar hoe groot de kans is dat mensen straks werkloos worden door AI, zei Anna Salomons in het televisieprogramma Jinek: Ik denk dat die kans niet zo heel groot is. Ik heb onderzoek gedaan waaruit blijkt dat ongeveer 60 procent van de banen die er nu zijn, tachtig jaar geleden überhaupt nog niet bestond.

Daarnaast heb je heel veel aanpassing binnen banen. Als je ziet wat een administratief medewerker bij ons op de universiteit doet, dan is dat (nog steeds) dealen met de ego's van de hoogleraren, maar niet meer dingen intypen, en bijvoorbeeld meer congressen organiseren. De baan bestaat nog en is veranderd. Dat vereist natuurlijk ook heel veel aanpassing van de werknemers; het is niet een pijnloos proces. Maar het is ook niet zo dat je een simpele optelsom kunt maken.

Bij de technologische generatie vóór AI waren het vooral functies met veel routinematig werk die verdwenen: De oude algoritmes werkten met hele voorspelbare regeltjes: doe eerst dit, dan dat, aldus Salomons. Maar met de AI-algoritmes kun je ook activiteiten die niet in regels te vatten zijn - zoals het maken van een goede reclame - op basis van heel veel data (hoe een goede reclame eruit ziet) automatiseren. De voorspelling is daarom dat door AI de meer cognitieve, beter betaalde banen (deels) kunnen verdwijnen. Er is een handvol studies die uitwijzen dat de niet-experts, die sneller kunnen leren, het meeste baat zouden hebben bij AI - waarmee het ook enkele barrières weghaalt voor nu hoogbetaalde banen.

Werkeloosheid door AI? Een denkfout

In het artikel 'Hoe verandert AI de arbeidsmarkt? 'Deze machine is echt véél te slim'' (de Volkskrant, 8 mei 2023) sprak Anna Salomons ook over AI (specifiek over ChatGPT). De voorspellingen dat AI voor werkloosheid gaat zorgen, berusten op een denkfout, zegt zij daarin.

Ze gaan ervan uit dat er een vast aantal taken en banen is in de economie, en dat die banen in het geheel verdwijnen als een paar van die taken worden geautomatiseerd.’ Er verdwijnen weliswaar banen, maar er komen nieuwe voor terug. Als taken worden geautomatiseerd, worden we productiever, daardoor worden we rijker en gaan we méér van alles willen.

Een toezichthouder voor technologie?

Wel kan het invoeren van AI op de werkvloer leiden tot een groeiende kloof, aangezien zowel het aantal hoogbetaalde als laagbetaalde banen kunnen toenemen, terwijl het middensegment verdwijnt. Sinds de jaren tachtig heeft automatisering geleid tot toenemende polarisatie, zegt Salomons. Maar het is volgens haar uiteindelijk aan de samenleving om de rol van technologie te bepalen: We hebben een voedsel- en warenautoriteit die de kwaliteit van ons voedsel bewaakt, dus waarom niet ook voor technologie?

AI juist als oplossing voor personeelstekorten

Maarten Goos sprak met Nieuwsuur (NPO 2) onder andere over AI in de gezondheidszorg. Daarin zou AI kunnen helpen om personeelstekorten te verlichten, zegt hij, bijvoorbeeld door de doktersassistent in een huisartsenpraktijk er een ‘virtual assistant’ bij te geven om een deel van de vragen te beantwoorden.

Het is nieuw voor ons, dus we moeten er nog mee om leren gaan

AI kan helpen om personeelstekorten op te lossen in alle sectoren - alleen gebeurt het nog niet door álle bedrijven in álle sectoren, maar vooral door de grote bedrijven, zegt Goos. We zien dat AI niet alleen in de maakindustrie gebruikt wordt, maar ook in de dienstensector en de publieke sector, dus ook in de zorg en het onderwijs waar er tekorten zijn. Plotseling hebben we een virtueel Personal Assistant als een arbeidsrelatie. Dat is nieuw voor ons, dus daar moeten we nog mee om leren gaan.

Van de bedrijven die AI de komende tijd denkt in te gaan zetten, verwacht 25 procent dat daardoor banen zullen verdwijnen en 50 procent dat het juist banen zal scheppen. Keynes voorspelde begin twintigste eeuw dat toekomstige generaties werkloos zouden kunnen worden vanwege technologische vooruitgang, maar dat is niet gebeurd. Er is juist steeds meer werk bij gekomen, zegt Goos. Een voorbeeld van een nieuwe functie is die van prompt engineer, iemand zonder programmeerkennis die de goede vragen weet te stellen aan het AI-systeem (dat vervolgens de code voor een applicatie schrijft).