Edition 33, 1932: Berend Albertus Kwast, 'Bos-Niermeyer Schoolatlas der geheele aarde'

Redacteur Berend Albertus Kwast was ook eindverantwoordelijk voor de 33ste editie van de Bosatlas uit 1932. De zoveelste verandering van de bestuurlijke structuur van Java heeft plaatsgevonden, maar ze worden getrouw gerapporteerd.
Kwast blijft de veranderingen in de infrastructuur nauwgezet volgen, zoals blijkt uit zijn zorg de telegraafverbindingen over de wereld, de stoomtramverbindingen in Nederland en de spoorwegverbindingen en de scheepvaartlijnen overal nauwgezet te volgen. Op de provinciekaarten van Nederland zijn verder alle vliegvelden aangebracht: naast die bij de Rotterdamse Waalhaven en Soesterberg, nu in Schiphol, bij Schellingwoude, bij Den Helder, Enschede (Lonneker), Eelde, Haamstede en Vlissingen. De aanpassing aan de nieuwe bladen van de geologische kaart is soms spectaculair: in Friesland, bijvoorbeeld, zijn de gemeenten Hemelumer Oldephaert en Wymbritseradeel opeens klei- in plaats van veengemeenten!

Bekijk hier de digitale versie van de 33ste editie van de 'Bosatlas'

Kaartverschillen met de 32ste editie

[Kaart 1]
Op de kaart van het Zuidpoolgebied zijn de dieptes, zoals weergegeven op de halfrondenkaarten, ook opgenomen. Op de Noordpoolkaart zijn de onbekende gebieden niet langer wit aangegeven. De nieuwe naam van het Keizer Nicolaas II land is ‘Noordland’. Op de kaart van het Zuidpoolgebied betekent wit nog steeds ‘onbekend’.

Poolkaarten, 33e editie Bosatlas, 1932

  

[Kaart 3]
De kaart van de natuurlijke plantengroei – dus die welke zou ontstaan zonder ingrijpen van de mens – is nu gebaseerd op het werk van K. Olbrecht. In elk geval is de kleurkeuze bij zijn indeling gelukkiger: de tropische oerwouden zijn nu donkergroen in plaats van bruin, de savannen licht blauwgroen en de steppen beige, op weg naar de gele woestijnen. De plantengroei van het etesienklimaat (bedoeld wordt het mediterrane klimaat) is oranjebruin en de loof- en naaldwouden der hogere breedten lichtgroen. Toendra’s zijn donkergeel en de vegetatie van hooggebergten donkerbruin.

[Kaart 4]
Koloniën en wereldverkeer: Kwast zegt: ‘Op bl. 4 werd de lijst der reederijen en de route der schepen herzien door Mr. H. WILLEMSE te Rotterdam; door de crisis treden echter voortdurend veranderingen in.’ IJsland wordt op de koloniënkaart weer als Deens aangegeven, hoewel het onafhankelijk is onder de Deense kroon.
Op de witte voorkant van blad 4 is een routekaartje van de vliegdienst (van de KNLM) op Nederlands-Indië gevoegd. Men moest onderweg naar Batavia zestien tussenstops maken.

[Kaart 6]
Europa staatkundig: Zowel op de kaart Europa staatkundig als op de andere staatkundige werelddelenkaarten zijn de lijnen van de telegraafkabels herzien. Hoewel het formeel buiten Europa ligt, is Siberië op kaart 6 net zo ingekleurd als de rest van de Sovjet-Unie. Op de Europakaart staan nog steeds routes van enkele internationale exprestreinen ingetekend zoals de Praag-Warschau-Expres, de Simplon-Oriënt-Expres, de Bombay-Express (Calais-Marseille) en de Rome-Express (Calais-Rome/Napels). Achter Archangel staat tussen haakjes ‘Stalinport’. Die naamswijziging heeft zich echter niet doorgezet. In de Kaukasus is de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjewan per abuis als Perzisch aangegeven. De rivier de Aras vormt echter de grens tussen Iran en de Sovjet-Unie. Op het Kola schiereiland heeft Moermansk de naburige stad Alexandrowsk overvleugeld.

[Kaart 9]
Nederland grondsoorten: Het valt niet eens zo erg op, maar de Afsluitdijk is klaar! Hij is pas in 1933 voor het verkeer opengesteld, maar in mei 1932 is het laatste gat in de dijk gedicht. De grondsoortenkaart is verder aan de nieuwe geologische kaarten aangepast: in de Gelderse Vallei is zand door klei en veen vervangen en de zandgronden in Twente en de Graafschap zijn met veel meer rivierklei en beekbezinking doorregen. Op deze kaart is voor het eerst te zien welke grondsoorten er in de pas drooggelegde Wieringermeer voorkomen: voornamelijk klei.

Detail grondsoortenkaart Nederland, 33e editie Bosatlas, 1932

[Kaart 10]
Havens: In Rotterdam is de eerste petroleumhaven aangelegd en er zullen er nog meer volgen. Het vliegterrein zuidelijk van de Waalhaven is opgewaardeerd tot een vliegveld en er is een wijk in Kralingen bijgebouwd. In Amsterdam zijn de vaarrichtingsboeien die de vaarwaters markeerden vervallen, er staan nu veel meer stoomponten op de kaart. De miswijzing van het kompas, op de kaart van IJmuiden, werd aangepast aan het jaar 1931. Het sluizencomplex en de havens van IJmuiden zijn sterk veranderd: de Noordersluis is in gebruik gesteld, de Midden- en Zuidersluis aangepast, en de Hoogovenhaven is verkort. De plaats IJmuiden zelf is sterk uitgebreid.

[Kaart 12]
Op de hoogtekaart zijn bij een aantal kustplaatsen cijfers opgenomen die de gemiddelde hoog- en laagwaterstand aangeven: onder andere bij Vlissingen, Westkapelle, Zierikzee, Scheveningen, Katwijk, IJmuiden, Petten, Den Helder, Harlingen, Oost-Vlieland, en Delfzijl. Het betreffen hier gemiddelden van 1929.

[Kaart 13]
Op de overzichtskaart is de eerste aanzet voor het Amsterdam-Rijnkanaal te zien. Bij Zutphen (Zutfen) is de geplande route van het Twentekanaal gekarteerd, samen met een nooit gerealiseerde verbinding met de Waal, parallel aan de IJssel.
De Afsluitdijk is nu volledig ingetekend en de Wieringermeer ingepolderd.

[Kaart 14-17]
Provinciekaarten: Op de provinciekaarten werden nu alle vliegvelden aangebracht; we hebben nu vliegvelden, behalve bij de Rotterdamse Waalhaven en Soesterberg, in Schiphol, bij Schellingwoude, bij Den Helder, Enschede (Lonneker), Eelde, Haamstede en Vlissingen. De aanpassing aan de nieuwe bladen van de geologische kaart is spectaculair: in Friesland zijn de gemeenten Hemelumer Oldephaert en Wymbritseradeel opeens klei- in plaats van veengemeenten, bij Boxmeer (Boksmeer) is blijkbaar door de overlaat veel meer rivierklei afgezet dan aanvankelijk gedacht, in de Gelderse vallei meer veen. Op de Veluwe zijn de zandverstuivingen gecorrigeerd door de Heidemaatschappij. De Wieringermeer is met zijn kanalen en grondsoorten als een deel van Noord-Holland ingetekend, de plaatsnamen ontbreken er nog.

[Kaart 18]
De Alpenkaart is opnieuw getekend, en heeft een meer traditionele legenda gekregen in plaats van de Humboldtiaanse dwarsdoorsnede. De beschrifting en het lijnenwerk zijn minder vet uitgevoerd en de meeste hoogtecijfers zijn niet meer opgenomen, zodat de zwartsluier die in de vorige editie over de kaart hing, nu veel minder sterk is.
De indeling van de gesteenten is op het geologische Alpenkaartje veranderd; in plaats van eruptieve gesteenten wordt er nu van stollingsgesteenten gesproken, waardoor er meer rood in de kaart zit. Dezelfde verandering in de legenda van de geologische kaart is ook op de geologische kaart van Duitsland aangebracht.

Legenda kaart Alpen, 33e editie Bosatlas, 1932

[Kaart 20]
Duitsland staatkundig: De Poolse havenstad Gdynia is nu per spoor verbonden met Danzig en kan dus vanuit Polen door het neutrale Danzig, zonder importheffingen bereikt worden.

[Kaart 22]
Frankrijk: De tweede Trans-Pyrenese spoorverbinding is ook gerealiseerd: van Toulouse naar Barcelona ofwel tussen Ax en Ribas.

[Kaart 23]
Op het bijkaartje van Londen is de stedelijke bebouwing sterk uitgebreid: Sydenham, Woolwich en East Ham zijn in de agglomeratie Londen opgenomen.

[Kaart 24]
Donaulanden: De naam ‘Stamboel’ kwam in plaats van Constantinopel (overigens is Stamboel of Istanboel afgeleid van een Griekse uitdrukking die ‘Naar de Stad’ betekent). Jajce is nu per spoor met Sibenik (Sebenica) verbonden.

[Kaart 25]
De zwart-witte kaartjes met de administratieve indeling van de Sovjet-Unie werden gecorrigeerd en op vele plaatsen in overeenstemming gebracht ‘met de resultaten der jongste volkstelling’. Op de hoofdkaart is nu voor het eerst alleen Leningrad opgenomen als naam van de voormalige hoofdstad.

[Kaart 28]
Op het blad van Italië is de nieuwe provinciale indeling aangebracht; de namen van de desbetreffende hoofdsteden zijn onderstreept. Plaatssymbolen van de steden zijn aangepast aan de resultaten van de in 1931 gehouden Italiaanse volkstelling.

[Kaart 29]
Op de etnografische kaart van de Balkan is te zien dat de Grieken nu weg zijn uit Klein-Azië, en de Turken zijn, Thracië uitgezonderd, weg uit Griekenland. Het is één van de grote volksverhuizingen van de 20ste eeuw, goed beschreven in het boek Twice a stranger, The mass expulsions that forged modern Greece and Turkey, dat Bruce Clark in 2006 schreef (Cambridge, Mass.: Harvard University Press,).

[Kaart 30]
Azië natuurkundig: De spoorlijn van Stamboel (Istanboel) naar Angora (Ankara) is verlengd tot Kaisari (Kayseri). De spoorlijn van Tiflis naar Erzoroem is deels afgebroken. De Bagdadlijn, die in de vorige editie al tot Bagdad was gekomen, is hier na Mardin weer afgebroken.
Op de kaart van Klein-Azië is de stad Alexandropol op de Kaukasus hernoemd in ‘Leninakan’ (foutief Leninkan). Hij heet na 1990 Gyumri.

[Kaart 31]
Azië staatkundig: De TurkSib, de spoorlijn tussen Russisch Turkestan en Siberië, dat wil zeggen tussen de steden Novosibirsk en Alma-Ata, is nu voltooid. In 1929 werd de spoorweg tussen Orenburg en Orsk ook voltooid, maar die is niet op de kaart aangegeven. Siberiewsk is omgedoopt in Novosibirsk.

[Kaart 32]
Zuid- en Oost-Azië: In China zijn nieuwe provincies ingetekend; het aantal reguliere provincies is uitgebreid met vier: in Mantsjoerije zijn de provincies Heiloengkiang, Jehol, Kirin en Fengtien nu ook gedemarceerd. De hoofdstad van Buiten-Mongolië, Oerga, is hernoemd tot Oeljan Bator (Ulaanbaatar). Tadzjikistan is in status verhoogd (want het wordt met hoofdletters geschreven); het is nu een socialistische Sovjetrepubliek, met dezelfde status als Oezbekistan of Toerkmenistan.

[Kaart 33]
Er is een nieuwe kaart ingevoegd van de Grote Oceaan, ‘zowel om de wetenschappelijke en politieke belangstelling, die dit gebied tegenwoordig ondervindt, als om de pacifieke oriënteering van Nederlandsch-Indië beter te doen uitkomen.’ Voor de legenda van deze kaart moet men eigenlijk de kaart van Australië achterin raadplegen: daar kun je zien dat de ‘T’ achter Macquarie Eiland op Tasmanië slaat, achter ‘Lord Howe E.’ had eigenlijk ‘NZW’ moeten staan, ‘Thursday E.’ in de Torresstraat is van Queensland. Het gebied Tannoe Toewa tussen Mongolië en Rusland is geheel met een dikke rode grens omlijnd, wat op een onafhankelijke status wijst. In elk geval is het door de Sovjet-Unie geheel losgemaakt van China. Er zijn extra dieptelijnen op deze kaart aangebracht: in tegenstelling tot de werelddelenkaarten van Noord- en Zuid-Amerika en Azië, zijn op deze kaart (evenals de volgende) de dieptelijnen van 200, 2.000, 4.000 en 8.000 meter ingetekend. Op de kaart is ook de internationale datumgrens opgenomen.

Legenda kaart Grote Oceaan, 33e editie Bosatlas, 1932
Kaart Grote Oceaan, 33e editie Bosatlas, 1932

[Kaart 34]
Insulinde: De denigrerende naam ‘Zeerovers Eilanden’ is van de kaart; ze heten nu ‘P. Serasan’. In Thailand is Kyeng-mai (Chiang Mai) nu ook per spoor met de rest van het land verbonden. In Frans Indochina zijn de oude hoofdsteden Hoee (Hue) en Tourane (Da Nang) nu ook met de nieuwe hoofdstad Ha-noi aan de Rode rivier verbonden. Er is weer gecorrigeerd in de dieptelijnenvoorstelling: in de Golf van Tomini of Gorontalo is ook een trog ingetekend die doorloopt tot aan Mindanao; dit is één van de resultaten van de Snellius-expeditie.

[Kaart 35]
Op Java is de nieuwe bestuursindeling aangegeven. West-Java is teruggebracht naar vijf afdelingen (Bantam, Batavia, Buitenzorg, Cheribon en Priangan), Midden-Java naar zes (Pekalongan, Banjoemas, Bagelen, Kedoe, Semarang en Djapara-Rembang), en Oost-Java terug naar acht (Bodjonegoro, Soerabaja, Kediri, Madioen, Madoera, Malang, Probolinggo en Besoeki).
Het verschil tussen treinen en stoomtrams is veranderd in een verschil tussen spoorwegen 1ste klasse en spoorwegen 2de klasse. De lijn langs de noordkust tussen Cheribon en Semarang is tot een tweede klasse spoorlijn afgewaardeerd, hetzelfde geldt voor het traject tussen Malang en Blitar.

Legenda kaart Java, 33e editie Bosatlas, 1932

De plattegronden der steden Batavia, Soerabaja en Semarang werden herzien, helaas voor de duidelijkheid is Kwast weer teruggegaan naar de oude karakteristieke sawasignatuur, die het kaartbeeld veel drukker maakt. Maar de sawa’s zijn zo wel goed herkenbaar. Voor de kaart van Batavia is ook weer teruggegrepen op de 31ste druk, waarin Tandjong Priok op de hoofdkaart werd aangegeven in plaats van op een inzetkaartje. Daardoor wordt de relatie tussen de stad en haar haven weer duidelijker.
De westelijk van Batavia zuidwaarts lopende spoorlijn, die naar het zuidoosten afbuigt, is per abuis als kanaal aangegeven. De zuidelijke van de twee oost-west dwars door de benedenstad lopende spoorlijnen is weggehaald De bevolkingsdichtheidskaart is aangepast aan nieuwe volkstellingsgegevens.

[Kaart 36]
De administratieve indeling van Sumatra's Westkust is veranderd: er zijn nu nog zes afdelingen: Padang, Kerintji-Painan, Agam, Limapoeloeh Kota, Tanahdatar en Solok. De spoor- en tramwegen zijn ook hier omgezet naar de nieuwe indeling van spoorwegen 1ste en 2de klasse.

Legenda kaart Sumatra, 33e editie Bosatlas, 1932

[Kaart 37]
Borneo en Celebes: Doordat we inmiddels betere topografische kaarten hebben, kon de grens tussen Serawak, Brits Noord-Borneo en het Nederlands gebied nauwkeuriger worden gedemarceerd. Ook blijkt Broenei veel kleiner dan nog op de 32ste editie aangegeven. Maar het is niet zo klein als hier, het Temburong-gebied tegen de grens met Brits Nood-Borneo hoorde er ook toe; met het gebied langs de benedenloop van de S. Limbang in handen van Serawak ertussenin. Op Borneo zijn de rivieren sterker gegeneraliseerd. Het bochtige karakter van deze laaglandrivieren was weliswaar goed aangegeven, maar het kaartbeeld werd er te druk door.

[Kaart 38]
Afrika natuurkundig: Vergelijken we dit blad met de kaart in de vorige editie, dan zien we dat de rivieren iets sterker zijn gegeneraliseerd en dat de bergtekening en hoogtekleuren opnieuw getekend zijn, en een veel sprekender beeld opleveren. De depressies beneden zeeniveau in de Danakil-woestijn komen echter nog niet goed uit. De steppensignatuur is ten behoeve van de duidelijkheid van de kaart weggelaten, dat is wel een informatieverlies, ook al staat de verbreiding van de steppen ook op kaartblad 3 aangegeven. De plattegrond van Port Said werd uitgebreid met een meer gedifferentieerde stedelijke bebouwing, een kolenhaven en vliegveld, en men ziet ook het begin van de spoorverbinding met Palestina. Port Fouad, genoemd naar de sultan, later koning van Egypte, was gebouwd aan de overkant van het Suezkanaal om het ruimtegebrek op de smalle landtong van Port Said tegen te gaan.
In het zuiden van het continent zijn er wat te enthousiast rivierverbindingen ingetekend tussen de Koebango/Okavango en de bronrivieren van de Zambezi; in feite zijn het gescheiden stroomgebieden en alleen bij heel hoge neerslag kan er sprake zijn van enige overloop van de Okavango moerassen naar de Kwando.
Het Tsjaadmeer heeft weer meer water ontvangen: in plaats van vijf kleine bestaat het nu weer uit één groot meer. In het westen heet het bergland in Guinee nu de Foeta Dzjallon, een naam die we nog gebruiken (FoutaDjalon).

[Kaart 39]
De kaart Afrika staatkundig werd opnieuw getekend; de kleuren van de Portugese gebieden, van Belgisch Kongo en van Ethiopië komen duidelijker uit. De stad Kassala in de Soedan is nu ook per spoor verbonden met Sennaar. Zowel bij Sennaar (Sennar) als stroomaf bij Assoean zijn er stuwen in de Nijl gebouwd. Het ertsrijkste gebied van de Belgische Kongo, Katanga, kon tot nu toe zijn producten afvoeren via de spoorwegen naar Zuid-Afrikaanse havens en naar Ilebo. Daar is nu een spoorverbinding bijgekomen naar Benguela in Angola, via Silva Porto (Kuito) en Nieuw Lissabon (Huambo).

[Kaart 40]
Noord-Amerika natuurkundig: Aan de Mackenzie River is de naam Fort Goede Hoop eindelijk veranderd in ‘Fort Simpson’. Fort Goede Hoop (Ft Good Hope) ligt noordelijker, waar de poolcirkel de Mackenzierivier snijdt. Tot en met de veertiende editie stond Fort Good Hope correct op de kaart aangegeven, in de vijftiende editie ging het mis, en pas in deze 33ste editie hebben de redacteuren dat opgemerkt en verbeterd.

[Kaart 41]
Noord-Amerika staatkundig: In het noorden van Canada is de spoorlijn naar Port Nelson doorgetrokken tot Churchill.

[Kaart 42]
Verenigde Staten: Hierin ‘zijn de resultaten der jongste volkstelling verwerkt’; daarmee bedoelt Kwast dat de plaatssymbolen van steden waar nodig zijn opgewaardeerd, zoals bij Duluth dat nu blijkbaar meer dan 100.000 inwoners heeft.

[Kaart 44]
Eiland Curaçao: Er is een symbool toegevoegd voor een vliegveld, bij Hato.

[Kaart 45]
Australië: Het experiment om het Northern Territory op te delen heeft niet gewerkt, in 1931 wordt het gebied Central Australia weer met het noorden samengevoegd onder de vroegere naam Northern Territory, met hoofdstad in Darwin. Maar pas in de 36ste druk (1939) wordt die verandering ook in de Bosatlas gerealiseerd. Er is een spoorverbinding aangelegd tussen Silverton en Bathurst/Sydney, waarmee nu ook Nieuw-Zuid-Wales en Zuid-Australië een directe spoorverbinding hebben. De plaats Wilcannia aan de Darling was in de 19de eeuw een belangrijke haven voor de raderboten.
In de Pacific is op Honoloeloe ook de Amerikaanse oorlogshaven Pearl Harbour aangegeven. Daarmee had Kwast een vooruitziende blik; in 1942 zouden de Japanners daar de Amerikaanse Pacificvloot deels tot zinken brengen.