Waarom zijn mensen gek op kattenfilmpjes?

Iedereen doet het, even tussen de bedrijven door een grappige kattenvideo bekijken waarin een kat van een kast valt of demonstratief glazen van tafel schuift. Op 4 oktober (dierendag) verplaatsen deze filmpjes zich van je telefoonscherm naar het bioscoopdoek, want overal in het land wordt het Cat Video Fest 2019 georganiseerd. We vroegen mediawetenschappers dr. Tom Slootweg, kenner van de amateurfilm en home video’s, en drs. Franca Jonquiere, kenner van dieren in film: Waarom krijgen deze filmpjes dit soort aandacht?

Menselijke eigenschappen

Jonquiere: “Mensen kijken überhaupt graag naar grappige, korte filmpjes; ze vragen weinig investering en geven snel bevrediging in de vorm van een grappige clou. Dierenfilmpjes zijn daarbij dan extra favoriet; deels omdat we graag menselijke eigenschappen plakken op dieren en hun gedrag. Dat geeft een gevoel van herkenning en identificatie, waarbij we gerust kunnen lachen om hun misdragingen. Maar deels ook omdat dieren geen schaamte kennen, je hoeft je dus nauwelijks schuldig te voelen als een dier iets doms doet en je erom moet lachen.”

Natuurlijke filmster

Waarom juist katten zo populair zijn, en in mindere mate honden, en niet bijvoorbeeld hamsters of konijnen, komt volgens Jonquiere door hun houding: “katten hebben een attitude van: wat kan mij de wereld schelen. Dan is het extra grappig als ze iets doen wat perfect past bij die houding, of juist als dat gigantisch misloopt. Honden zijn veel gedienstiger, en altijd druk met het pleasen van hun baasjes. Die onderdanige houding is katten geheel vreemd, waardoor ze beter in de rol van filmster passen.”

Onze fascinatie voor dieren en het willen bekijken en observeren van dieren is er altijd geweest

Edison’s kattenfilmpje

In de filmgeschiedenis speelt de kat al vroeg een rol.  Jonquiere: “Al zo lang er bewegend beeld bestaat, spelen dieren een centrale rol in opnames. Katten hebben daar ook altijd deel van uitgemaakt, zo was er al in 1894 een soort ‘kattenfilmpje’ van Edison, maar er is geen speciaal subgenre over katten binnen de filmgeschiedenis aan te wijzen. Onze fascinatie voor dieren en het willen bekijken en observeren van dieren is er altijd geweest”.

Amateurfilms

 “Online kattenvideo’s, als losstaand genre, kunnen zeker gezien worden als een recente verschijningsvorm binnen de geschiedenis van de amateurfilm en home video’s”, stelt Slootweg. “Er is sowieso een grote verscheidenheid aan vormen van amateurfilm. In wezen gaan ze allemaal over het vastleggen van het alledaagse leven. Naast het filmen van het gezin, huis en vakanties, maken huisdieren hier ook onderdeel van uit. Met name dan het vastleggen van het lachwekkende gedrag van deze dieren, waaronder dus ook vaak katten.” Dit soort media heeft de afgelopen decennia een flinke vlucht genomen, volgens Slootweg: “waar eerder met name kunstenaar en filmmakers de grenzen en mogelijkheden van film of video in het alledaagse leven verkenden, heeft de smartphone een democratiserende werking gehad. Iedereen heeft nu een camera in de broekzak, om het alledaagse leven op elk moment vast te leggen. Waaronder dus ook het soms hilarische gedrag van je huiskat.” 

De smartphone heeft een democratiserende werking gehad. Iedereen heeft nu een camera in de broekzak, om het alledaagse leven op elk moment vast te leggen. Waaronder dus ook het soms hilarische gedrag van je huiskat.

De kat als reflectie van onszelf

Deze digitalisering van onze leefwereld verklaart ook nog een ander aspect van de kattenfilm volgens Slootweg: “Wat zo bijzonder is aan de populariteit van kattenvideo’s in het digitale tijdperk, is de rol die ze spelen in onze alledaagse tactieken om af een toe eens afleiding te zoeken in een drukke, door technologie en surveillance gestuurde wereld. Het eigenzinnige karakter van katten, en het feit dat ze vaak niet doorhebben dat ze worden geobserveerd, zorgt ervoor dat ze authentiek en eigengereid overkomen in een wereld waarin we constant zelf naar deze eigenschappen op zoek zijn.”

Katten en het gevoel van “community”

Het is hoe dan ook bijzonder dat met het Cat Video Fest deze fascinatie zich verplaatst van de broekzak naar de filmzaal. Jonquiere: “Het delen van een gezamenlijke interesse of passie kan heel prettig zijn en een gevoel van community geven, denk ook aan het kijken van een voetbalwedstrijd met een groep fans of het gezamenlijk bekijken van de laatste aflevering van Game Of Thrones. Dat geldt hier ook.” Slootweg vult aan: “Filmwetenschapper Julian Hanich noemt dat het audience effect, waar emoties door het collectief kijken nog sterker beleefd worden, maar ook besmettelijk kunnen zijn. Wanneer je kattenvideo’s op Instagram of YouTube bekijkt, kan je natuurlijk ook je ervaringen delen, maar uiteindelijk is het gezamenlijk bij elkaar zitten, in een bioscoopzaal, tastbaarder als een gedeelde ervaring waar andermans opwinding en vermaak ook op jou overslaat.”