Editie 27, 1922: Jan Frederik Niermeyer, 'Bos’ Schoolatlas der geheele aarde'
In 1922 kwam editie 27 van de Bosatlas uit. In het Nabije Oosten krijgen de nieuwe Britse en Franse mandaatgebieden vorm, en in Turkije is na het optrekken van de kruitdampen Griekenland nog even groot als voor de oorlog. Griekenland en Turkije zullen hierna tot een zeer grootschalige bevolkingsruil overgaan. De 27ste editie van de atlas was de laatste druk, die redacteur Jan Frederik Niermeyer verzorgde: ‘Na twaalf drukken van den atlas te hebben verzorgd, die in 18 jaar tijds verschenen, leg ik dezen arbeid neer, om mij op ander werk te kunnen concentreeren.’
Niermeyer geeft in de 27ste editie aan wat zijn vuistregel geweest is bij de keuze van de plaatsnamen: ‘Daarbij is de regel gevolgd den naam, die in Nederland het meest gebruikelijk is, te doen vooropgaan en daarachter zoo noodig den naam te voegen, die door de meerderheid der inwoners gebruikt wordt; alsook de officiëele benaming. Zoo zal men in Zevenburgen lezen: Klausenburg (Kolozsvar, Cluj). In de Baltische staten zijn de Russische naamvormen weggelaten, omdat die nu wel zullen uitsterven. Omtrent België is sedert jaren eenigszins anders gehandeld: in het "Vlaamsche" gebied de Nederlandsche naam voorop, in het Waalsche gebied de Fransche.’ Dat laatste klopt niet omdat de Nederlandstalige plaatsnamen in Vlaanderen in de jaren twintig ook al officieel waren.
Kritiek
In het voorwoord meldt een sarcastische Niermeyer voorts: ‘Het doet mij veel genoegen dat ik ditmaal, als een hooge uitzondering, melding kan maken van een kritische bespreking van den atlas. Dubbel doet mij dat genoegen omdat die bespreking gegeven werd door een student, die geen geografie studeert (in "Minerva" van 17 Oct.’21).’
Kaartverschillen met de 26ste editie
[Kaart 2]
Koloniën en wereldverkeer: De mandaatgebieden van Groot-Brittannië en Frankrijk in het noorden van het Arabisch schiereiland grenzen nu aan elkaar. Turkije heeft het grootste deel van Armenië veroverd. Georgië staat op de kaart weer als Russisch aangeduid.
[Kaart 5]
Europa staatkundig: Deze kaart blijkt behalve de staatkundige toestand ook informatie te geven over (vreemdelingen)verkeer: toeristisch belangrijke plaatsen (Ventimiglia, St.Moritz, Helgoland, Norderney, Marstrand) en veerboothavens (Holyhead, Fishguard, Trelleborg, Sassnitz, Gjedser, Warnemünde, Brindisi en Valona).
Palestina en Irak zijn nu als Britse mandaatgebieden gekleurd, Syrië als Frans mandaatgebied. De Fransen controleren de Bagdadbaan die nu tot Mosoel loopt, waar de Britten olie hebben gevonden. Het grootste deel van de Kaukasus is weer onder Russische controle, maar de Turken hebben Kars heroverd. De Oekraïne heeft nog wel een eigen grens en een voor staten gereserveerd lettertype, maar het is Russisch gekleurd. De grens tussen Litouwen en Polen is nog niet geregeld, Memel wordt beheerd door de Volkerenbond.
De kaart geeft de situatie van begin 1922 weer; na de Griekse nederlaag bij Afyon in augustus hadden Griekenland en Turkije in oktober 1922 een wapenstilstand gesloten, waarbij Griekenland zich achter de Maritsa terug zou trekken.
[Kaart 9]
Nederland grondsoorten: Het Wilhelminakanaal is nu ingetekend tot Helmond.
[Kaart 13-16]
Provinciekaarten: Eindhoven heeft eindelijk een rode agglomeratie, als teken dat het meer dan 20.000 inwoners kreeg. Hetzelfde geldt voor Bussum. In de legenda heeft Niermeyer het bij stoomveren niet meer over ‘Stoombootdiensten’ (Zeeuwsche en Zuid-Hollandse eilanden) maar over ‘Stoombootdiensten (in verband met de spoordiensten)’. Er moest dus volgens een dienstregeling gevaren worden, wilde een lijn op de kaart opgenomen worden.
[Kaart 17]
Op de staatkundige Alpenkaart staat onder Fiume (Rijeka) aangegeven dat het een vrijstaat is.
[Kaart 20]
De taalgrens, die is ingetekend, laat nu zien dat er behalve een ‘Neu-Belgien’ (het Duitstalige deel van Eupen-Malmédy), ook een ‘Alt-Belgien’ bestond, namelijk het Duitstalige gebied bij Arlon (Aarlen). Ook is op deze kaart van Nederlandstalige gebied van de Voerstreek duidelijker afgegrensd tegen het Duitstalige gebied van Moresnet en Eupen.
[Kaart 21]
Niermeyer begint met de ‘ontduitsing’ van de Elzas: ‘Zabern’ is nu veranderd in ‘Saverne’, ‘Saargemünd’ nu ‘Sarreguemines’ en ‘Diedenhofen’ nu ‘Thionville’.
[Kaart 22]
Er is nog geen vermelding van de in 1922 uitgeroepen Ierse Vrijstaat.
[Kaart 23]
Tarvis is nu als Italiaans aangegeven, maar nog niet veranderd in Tarvisio. Lemberg in Polen heeft de toevoeging (Lwow) gekregen.
[Kaart 24]
Het Russisch-Turkse verdrag van Kars van oktober 1921 stelde de (huidige) grens tussen Turkije, Georgië en Armenië vast. Daarbij kreeg Georgië de soevereiniteit over Batoem (Batumi), Turkije kreeg Kars en Ardahan terug. De Oekraïne staat ook hier als onafhankelijk van Rusland gekarteerd.
[Kaart 25]
Scandinavië: De grens van Finland met Rusland is nu met een dikkere lijn definitief gemaakt en heeft in het noorden een ander verloop gekregen.
[Kaart 26]
Spanje: Met betrekking tot de spoorlijn Toulouse-Barcelona, die volgens de vorige editie al gereed zou zijn, geeft deze druk de werkelijkheid weer: men is nog aan het bouwen tussen Ax en Ribas. De lijn zou in 1929 geopend worden.
[Kaart 29]
Op de staatkundige kaart van de Balkan is in het noorden nog een deel van een onafhankelijke Oekraïne, een Roemeens Bessarabië, een stukje Polen, Tsjechoslowaaks Roethenië en Hongarije te zien.
[Kaart 29a]
De kaart Roemenië binnen zijn tegenwoordige grenzen dateert van juni 1922. Voor zover ze Niermeyer bekend waren, zijn Roemeense plaatsnamen tussen haken toegevoegd. Wat we in 2016 als de onafhankelijke staat Moldavië kennen is het gebied dat hier als Bessarabië op de kaart staat.
[Kaart 30]
Op de bijkaart van Palestina is de spoorlijn van Damascus naar Mserib vervallen.
[Kaart 31]
Azië staatkundig: Ook op deze kaart staat Oekraïne als onafhankelijk aangegeven, evenals Georgië, maar allebei dragen ze ook de groene Russische kleur. Rusland, dat zich nu officieel Sovjet-Unie noemt, blijft in de Bosatlas Rusland heten. Mongolië heeft een kleur die al wat afwijkt van die van China. De spoorlijn van Woe-tsjang naar Kanton, die volgens de 22ste druk (1915) al gereed was, is nu weer van de kaart verdwenen. De lijn werd pas in 1933 geopend. In Brits-Indië is de spoorlijn naar Kelat en Quetta doorgetrokken tot de grens met Iran.
[Kaart 32]
De gekleurde balken van de Russische en Britse invloedssferen zijn uit Perzië (Iran) verdwenen.
[Kaart 33]
Insulinde: Op Nieuw-Guinea is de verbinding tussen de Sepik-rivier en de Idenburg verwijderd. Er is hier dus geen sprake van bifurcatie. De residentie Ternate is in de residentie Ambon opgegaan.
[Kaart 34]
Java staatkundig: Er is een stoomtramverbinding aangelegd tussen Lasem, een scheepsbouwcentrum aan de noordkust, en Bodjonegoro, om het teakhout uit het Noorder Kalksteengebergte naar de kust te vervoeren.
[Kaart 36]
Sumatra: Deli: Van Besitang is een spoorverbinding gelegd met Pangkalan Soesoe aan de kust van de Aroebaai.
[Kaart 39]
Afrika staatkundig: In de Keniakolonie vinden we de nieuwe hoofdstad Nairobi. De Bagdadbaan heeft Mosoel bereikt; Bagdad is noordwaarts met Tikrit verbonden en zuidwaarts per rail met Basra. Er wordt nu ook een sultanaat Koeweit onderscheiden, onder Brits protectoraat. De Britse en Franse mandaatgebieden aan de Middellandse Zee dragen gezamenlijk nog de naam Syrië.
[Kaart 46]
Midden-Amerika: Er is een spoorlijn langs de kust van de Mexicaanse provincie Chiapas gelegd tot aan S. Benito aan de grens met Guatemala.