Editie 7, 1885: Pieter Roelf Bos, 'Bos’ Schoolatlas der geheele aarde'
De zevende editie van de Bosatlas kwam in 1885 uit. Deze druk staat in het teken van het Berlijnse Congres (1884-1885) waarbij Afrika werd opgedeeld onder de koloniale grootmachten.
In de zevende editie zijn voorts wereld-isothermenkaarten toegevoegd, een inzetkaartje van Curaçao, een bevolkingsdichtheids- en een talenkaart van Europa, nieuwe aparte kaarten van het Alpengebied en rassen- en plantengroeikaarten van de wereld. Op de natuurkundige kaarten van de werelddelen is de blauwe zeekleur gelukkig weer terug, maar dat betekent wel dat men van drie dieptezones weer terug moest naar twee. Het raster voor de gebieden beneden zeeniveau is minder extreem dan in de vorige edities.
Kaartverschillen met de zesde editie
[Kaart III]
De nieuwe kaart Zeestroomen en Wereldverkeer is geen verbetering, omdat de telegraaflijnen en stoombootlijnen niet goed van elkaar te onderscheiden zijn. De isobarenkaarten zijn wel duidelijk; ze moeten uit een Duitse bron overgenomen zijn: men geeft liever Hamburg dan Amsterdam aan!
[Kaart VI-VIII]
Naast de isothermenkaart voor het hele jaar (II) zijn er nu ook aparte isothermenkaarten voor januari [VI] en juli [VII], maar in tegenstelling tot de eerste met een Greenwich-meridiaan hebben deze twee laatste de meridiaan van Ferro. De isothermenkaart van januari laat mooi zien waarom Werchojansk in Siberië het koudste punt op aarde is. De kaarten van de plantengroei en mensenrassen op deze bladzij hanteren weer de nulmeridiaan van Greenwich.
[Kaart VIII]
De kaart van de Plantengroei op Aarde is veel gedetailleerder dan die in de vorige editie (Gesteldheid van den Bodem); hij onderscheidt naast bos, steppe, toendra en woestijn nu ook plantengroei van de hooggebergten, terwijl het bos wordt gedifferentieerd naar klimaatzone en hoogteligging. Er is blijkbaar, vergeleken met de 6de editie, een andere bron gebruikt want de grenzen tussen de vegetatiezones lijken in het geheel niet op die in de vorige editie.
[Kaart IX]
Op de mensenrassenkaart is nu ook door arcering de zwarte bevolking van Noord- en Zuid-Amerika aangegeven. De Ainoes worden niet langer als een apart ras gezien, ze zijn bij de Mongolen ondergebracht.
[Kaart XI]
De kaart van de bevolkingsdichtheid van Europa is nieuw. De tinten hadden van laag naar hoog donkerder moeten worden, maar verder is het een goede kaart die de dichtbevolkte industriegebieden van de Midlands, Vlaandereren, Saksen en delen van de Povlakte mooi uit laat komen. In die tijd werd er al een discussie gevoerd in de kartografische vakpers of je voor een discreet verschijnsel als bevolkingsdichtheid wel een isolijnenkaart mocht gebruiken, maar daar heeft Bos zich niets van aan getrokken. Deze kaart heeft de nulmeridiaan van Ferro, de twee volgende thematische kaarten van Europa ertegenover hebben weer de nulmeridiaan van Greenwich.
[Kaart XII]
De kaart Volksstammen van Europa zou in principe in de plaats moeten komen van de aparte volkenkundige bijkaartjes op de kaarten van Duitsland, Engeland, Frankrijk en Oostenrijk, maar die zijn toch behouden. De onderlinge afstemming op elkaar had beter gekund. Vlamingen worden tot de Nederlanders gerekend, Walen worden wel apart genoemd.
[Kaart XIII]
Op de nieuwe regenkaart van Europa verklaren de namen van de gebergten mooi de ligging van regenrijke en -arme gebieden, zoals de regenarme zone oostelijk van de Oeral en van het Scandinavisch gebergte.
[Kaart XV-XVI]
Geologische kaart van Nederland: Er is al de nodige aanslibbing aan weerszijden van de daarvoor bedoelde dam naar Ameland!
[Kaart XXIII]
Ook de Alpenkaarten zijn nieuw. Na de kaart Midden-Europa op de schaal 1:5,7 miljoen komt er dus nu een kaart 1:3 miljoen – qua schaal vergelijkbaar met die van Engeland en Spanje – met fraaie reliëftekening door middel van schrapjes, maar daaroverheen een te donkere hoogtezone-kleur. Je moet van goeden huize komen om in deze donkere gebergten nog de loop van rivieren en spoorlijnen te kunnen volgen.
Deze kaart is trouwens, na de hoogtekaart van Nederland en de kaart van Java in de eerste editie, de eerste die weer hoogtezones aan de hand van vaste grenswaarden onderscheidt, met grenzen bij 100, 200, 500, 1.500 en 2.500 meter.
[Kaart XXIV]
Geologische kaart van Midden-Europa. De schaal is niet aangegeven. Dat moet 1:5,5 miljoen zijn. In Limburg loopt de grens wat ongelukkig, het lijkt net of Zuid-Limburg Belgisch is!
[Kaart XXVI]
Zwitserland: De spoorlijn van Gardolo langs het Lago Maggiore naar Calende is weer weggehaald; de resten zijn nog op de kaart te zien. Blijkbaar was de lijn alleen van plaatselijk belang.
[Kaart XXIX]
Oostenrijk-Hongarije: De bij de vorige druk vermelde spoorverbinding tussen Nowi en Sissek is nu weer deels opgebroken.
[Kaart XXXVIII]
Azië staatkundig: Bhoetan is weer vrij verklaard; het heeft niet meer de kleur van Britse kolonie. Annam en Tonkin zijn in 1884 Franse protectoraten geworden, vandaar de lichtblauwe kleur die ze nu hebben. Bij het in 1885 tussen Spanje en Groot-Brittannië afgesproken ‘Madrid protocol’ werd de grens tussen de Spaanse Filippijnen en het onder Brits protectoraat staande sultanaat Brunei en Noord-Borneo geregeld.
[Kaart XLI]
Op het inzetkaartje van Zuid-Afrika zijn de namen van Stellaland en Goosen toegevoegd: boerenrepubliekjes die korte tijd na hun stichting in 1882 alweer door de Engelsen werden ontmanteld (1884). De Zuid-Afrikaanse Republiek is een gebied aan Zoeloe Land kwijtgeraakt.
De kaart van de Europese bezittingen in Afrika is nieuw; hij vervangt de deelkaartjes van West-Afrika, Zuidwest-Afrika en Opper-Guinee. De Kongo–staat was het persoonlijk eigendom van Koning Leopold van België. De kaart moet zijn opgenomen vanwege de van november 1884 tot februari 1885 gehouden Conferentie van Berlijn over Afrika, dat daarbij grotendeels onder de koloniale Europese machten werd verdeeld. Hieronder volgen we, om de veranderingen te bespreken, de kust van noordwest naar noordoost.
Tegenover de Spaanse Canarische eilanden is nu aan de Afrikaanse kust een strook als Spaans gebied geclaimd, het latere Rio de Oro ofwel Spaanse Sahara. St. Marie de Bathurst is de Franse naam voor Bathurst, een Engelse handelspost die in 1816 aan de rivier de Gambia was gesticht. Tussen de Portugese Bissagos (Bijagos) Eilanden en het Britse Freetown in Sierra Leone had over de rode arcering blauw gedrukt moeten worden: het gebied ‘Rivières du Sud’ vormt daar het begin van het latere Frans Guinee. Bageida (Baguida) is de eerste hoofdplaats van de Duitse kolonie Togo. Corsico B. moet Corisco baai zijn, het begin van de Spaanse kolonie Rio Muni. De Fransen hadden in 1881 al Brazzaville in de Congo gesticht; de ontdekkingsreiziger Stanley had van 1874 tot 1877 het Kongobekken gekarteerd. De plaats Nokki aan de rivier de Kongo was in 1884 door Duitse handelaars verworven. Ze kregen echter niet de steun van Bismarck tijdens het congres van Berlijn, waarbij Nokki aan Portugal werd toegewezen. Bos laat het echter tot en met 1890 als Duitse kolonie op de kaart staan. Walvisbaai was de enige behoorlijke haven aan de kust van het huidige Namibië; de plaats was ingenomen door de Britten die Duitse claims op dit gebied vreesden. In 1883 vestigde de Duitse handelaar Lüderitz zich in de Angra Pequena baai, en verkocht zijn claim later aan de Duitse regering, die toen een Duits protectoraat over het gebied uitriep. De S. Luciabaai aan Afrika’s zuidoostkust werd ook door de Duitsers geclaimd, mede om de Zuid-Afrikaanse Republiek zo een uitweg naar zee te verschaffen. De Britten beweerden toen echter dat ze al in 1843 rechten op die baai hadden verworven, waarop de Duitsers hun aanspraken inruilden voor gebied in Kameroen. Op Madagascar hadden de Fransen in hun eerste oorlog tegen de Hova’s de plaatsen Ma(ha)junga en Antsiranane veroverd. Op het vasteland tegenover Zanzibar is het Oesagara-gebied, aangekocht door de Deutsch-Ostafrikanische Gesellschaft, rood (Duits) gekleurd. Zeilah (Zaila) en Berbera zijn Britse steunpunten in wat later Brits Somaliland zou worden. De plaats Obok werd in 1884 een Franse kolonie, waarvan de hoofdplaats later werd verplaatst naar de overzijde van de Golf van Tadjoera: Djiboeti. Harar staat op de kaart als Engelse bezitting: van 1875 tot 1885 was het in de handen van Egypte, onder sterke Engelse invloed. Interessant is nog het rijk van de Mahdi: die was in 1880 uit onvrede over toenemende Britse invloed in Egypte in opstand gekomen, had in 1881 een Egyptisch leger bij El-Obeid verslagen, en zich in 1885 van de hele Soedan meester gemaakt. Na zijn dood eind 1885 hield zijn opvolger zich er tot 1899 staande tegen de Engelsen. Het gebied van de vrijhandel is een tropische strook van Afrika waar alle Europese staten toegang toe zouden hebben, en waarin ook de rivieren voor schepen uit al die landen zouden worden opengesteld.
Op de hoofdkaart is Banana één van de havens aan de Kongomonding waar ook Nederlandse handelshuizen actief waren. De Stanley Pool is een tot vijftien kilometer brede verwijding van de loop van de rivier de Kongo, waar zowel Leopoldville (Kinshasa) als Brazzaville aan liggen. Het omgrensde gebied aan zee tussen Kaapland en de Portugese bezittingen is Zoeloeland. Abessinië is naar het gebied van de Galla’s uitgebreid en het lijkt of de Egyptenaren Gondokoro verlaten hebben: in feite was het hele gebied onder heerschappij van de Mahdi, maar dat is niet op de hoofdkaart aangegeven. De Turken hebben hun nominale gezag over Fezzan versterkt door een garnizoen in Ghat te leggen.
[Kaart XLVII en XLVIII]
Op de kaart van de Pacific zijn nu ook de telegraaflijnen ingetekend.
Nieuw-Zeeland: De spoorlijn Dunedin-Christchurch op het Zuidereiland is nu geheel doorgetrokken.