Zomerfeest van Sint-Maarten: tweedaags festival over ‘De gelukkige stad’ ter gelegenheid van Utrecht 900 jaar

Ter gelegenheid van het 900-jarig bestaan van de stad Utrecht wordt op 3 en 4 juli 2022 het zomerfeest van stadspatroon Sint-Maarten gevierd. Het festival is een cadeau van de Universiteit Utrecht voor de jarige stad, geïnitieerd door Sint-Maarten-kenner Els Rose (hoogleraar Laat- en Middeleeuws Latijn). Met als thema ‘Het wonder van Sint-Maarten - de gelukkige stad’ stelt het festival de betekenis van Sint-Maarten voor de inwoners van Utrecht centraal, in de Middeleeuwen en nu. Het programma omvat middeleeuwse muziek uitgevoerd door het Gregoriaans Koor Utrecht en nieuwe Sint-Maartensliedjes uitgevoerd door Utrechtse basisschoolleerlingen, een tentoonstelling in de Domkerk, een publieksboek, een symposium en een documentaire.

Het zomerfeest van Sint-Maarten is bij het grote publiek minder bekend dan 11 november, maar in de Middeleeuwen werd het uitbundig gevierd. Vanouds benadrukte het zomerfeest hoe de heilige, ook al leefde hij lang geleden, van betekenis was voor de stad zolang de verhalen en legenden levend bleven in muziek, beeld en tekst. Deze verhalen vertellen hoe Sint-Maarten zijn mantel deelde met een arme bedelaar, en hoe zijn relieken op wonderbaarlijke wijze bescherming boden aan de stadsbewoners in moeilijke tijden. Vanuit het rijke middeleeuwse verleden gaan we ook op zoek naar de betekenis van Sint-Maarten, het symbool van delen, voor Utrecht nu.

Tiende-eeuwse muziek en wonderverhaal

De festiviteiten vinden op 3 en 4 juli plaats in de Domkerk en in de Aula van het Academiegebouw. In de Domkerk is de muziek te horen die bisschop Radboud van Utrecht (899/900-917) in de 10e eeuw componeerde voor het zomerfeest van Sint-Maarten. Radboud schildert in tekst en muziek een portret van een felix locus, een gelukkige stad, ondanks roerige tijden. Met het wonderverhaal van Sint-Maarten bood hij de gelovigen in Utrecht hoop en kracht, door te vertellen hoe de bewoners van de stad Tours dankzij de relieken van Sint-Maarten stand hadden gehouden tegen aanvallen van de Vikingen. De muziek die Radboud bij dit verhaal componeerde is opgetekend in een kostbaar 12e-eeuws manuscript, in bezit van de Universiteitsbibliotheek Utrecht, dat deze zomer te bewonderen is in het Centraal Museum (in de tentoonstelling De gezonde stad). Het Gregoriaans Koor Utrecht laat Radbouds composities opnieuw klinken op basis van nieuwe interpretaties van de middeleeuwse muzieknotatie, resultaten uit het onderzoek van de Utrechtse musicoloog Leo Lousberg.

Feestprogramma

Het Gregoriaans Koor Utrecht voert de complete set gezangen uit, een zogenaamd officie, dat net als in de Middeleeuwen verspreid over de nacht van 3 juli en de dag van 4 juli in de zogenoemde getijdendiensten wordt gezongen. Verweven met dit muzikale programma, tussen de uitvoeringen van het officie door, vindt in het Academiegebouw op 4 juli een symposium plaats met publiekslezingen door diverse experts. Aan het eind van het symposium wordt het publieksboek Het wonder van Sint-Maarten. Utrecht, een gelukkige stad, onder redactie van Els Rose, aangeboden aan de burgemeester van Utrecht, Sharon Dijksma. Speciaal voor die gelegenheid zal in de Domtoren de middeleeuwse Martinusklok worden geluid. Ook zingen basisschoolleerlingen nieuwe Sint-Maartensliedjes.

Schoolkinderen zingen nieuwe versies van Sint-Maartensliederen

Voor dit zomerfeest geven Utrechtse schoolkinderen een hedendaagse twist aan Radbouds composities over Sint-Maarten. Ruben van Gogh, lid van het Utrechts stadsdichtersgilde, heeft op basis van Radbouds wonderverhaal nieuwe teksten gemaakt, die leerlingen uit de hoogste klassen van de basisschool op een muzikale manier laten nadenken over actuele burgerschapsthema’s: hoe maken we samen een gelukkige stad? Hoe gaan we om met tegenslagen en crises? Hoe kunnen mensen met allerlei verschillende culturele achtergronden samen delen? De nieuwe teksten zijn door Anthony Zielhorst op muziek gezet, met hier en daar een knipoog naar de muzikale erfenis van Radboud. De kinderen brengen de muziek op 3 en 4 juli in het Academiegebouw ten gehore. Het materiaal komt voor iedereen beschikbaar in het DOEboek Burgerschap Utrecht 900, ontwikkeld door Stichting Vredeseducatie.

Overzicht van de festiviteiten

• 

  Tentoonstelling

  In de tentoonstelling, te zien in de Domkerk van 10 juni tot en met 11 augustus, staat het verhaal van Sint-Maarten als patroon van Utrecht centraal. Bezoekers maken ook kennis met bisschop Radboud en krijgen een inkijkje in de muziek die hij ter ere van de patroonheilige componeerde. Ook is er aandacht voor eigentijdse vormen van Sint-Maartensvieringen. De tentoonstelling is vrij toegankelijk tijdens de openingsuren van de Domkerk.

• 

  Documentaire

  In samenwerking met RTV Utrecht wordt een documentaire gemaakt over de uitvoering van Radbouds muziek en over de Utrechtse traditie rond Sint-Maarten. Deze wordt uitgezonden op 12 juni en is daarna online terug te kijken op www.hetwondervansintmaarten.nl.

• 

  Middeleeuwse muziek

  Het complete tiende-eeuwse officie van bisschop Radboud wordt gezongen in de Domkerk, met kortere en langere uitvoeringen verspreid over de avond van 3 en de dag van 4 juli. De uitvoering is na afloop te beluisteren via de website van Het Utrechts Archief. Meer informatie over de tijden volgt op www.hetwondervansintmaarten.nl.

• 

  Symposium

  Op 4 juli wisselt een lezingenprogramma in het Academiegebouw de uitvoering van het Radboudofficie in de Domkerk af. Naast de auteurs van het boek Het wonder van Sint-Maarten spreken hier ook de Utrechtse universiteitshoogleraar Frits van Oostrom en Gregoriaans-specialist dr. Andrew Irving van de Rijksuniversiteit Groningen.

• 

  Schoolkinderen zingen nieuwe Sint-Maartensliedjes

  Het optreden van de Utrechtse basisschoolleerlingen vindt plaats op 4 juli in de aula van het Academiegebouw en is vrij toegankelijk voor alle belangstellenden.

• 

  Publieksboek

  Het publieksboek Het wonder van Sint-Maarten. Utrecht, een gelukkige stad, onder redactie van Els Rose, werpt nieuw licht op middeleeuwse en hedendaagse vieringen van Sint-Maarten. Het boek is vanaf 4 juli via de boekhandel te verkrijgen (€ 19,95) en via de site van Amsterdam University Press.

Zondag 3 juli

Maandag 4 juli

Burgerschap als samenlevingsideaal in de vroege Middeleeuwen

Het feest maakt onderdeel uit van het NWO Vici-project ‘Citizenship Discourses in the Early Middle Ages’ onder leiding van prof. dr. Els Rose. Dit project onderzoekt hoe een burgerschapsdiscours na het uiteenvallen van het Romeinse Rijk in gebruik bleef om uitdrukking te geven aan veranderende sociale en culturele identiteiten. Daarmee gaan de onderzoekers in tegen de gangbare aanname dat burgerschap als samenlevingsideaal geen rol van betekenis speelde in de vroege Middeleeuwen, de periode waarin Europa uit een lappendeken van koninkrijken bestond. Rose en haar onderzoeksteam laten zien dat de aan klassieke burgerschapsdiscoursen ontleende terminologie bleef voortbestaan en een radicale betekenisverandering onderging. In dit proces speelde het christendom als dominante religie een sturende rol.