Promotie Lydia Vroegindeweij: Troost bij Luther en Bach

De muziek van Johann Sebastian Bach werkt voor veel luisteraars troostend. Waarom is dat? Het onderzoek van drs. Lydia Vroegindeweij belicht het thema troost in de theologie van Martin Luther en de muziek van Bach. Op 1 december verdedigt zij haar proefschrift in het Academiegebouw.

Het kerklied

De verbindende factor in het werk van Luther en Bach is de omgang met het kerklied. Luther verwoordde in al zijn werken zijn troostende leer van de rechtvaardiging door het geloof. In Luthers liederen uit 1524/1525 vinden we argumenten hoe de mens vanuit verschillende behoeften troost kan zoeken, vinden en ervaren. Bach componeerde tweehonderd jaar later zijn jaargang koraalcantates met daarin opvallend veel aandacht voor de liederen van Luther en tijdgenoten.

Luther en Bach in de achttiende eeuw

In de achttiende eeuw werden de troostopvattingen uit Luthers werk nog steeds belangrijk gevonden. De herdenking van tweehonderd jaar Lutherliederen in 1724/1725 was een goede gelegenheid om dit extra te benadrukken. Orthodox-lutherse theologen schreven gezangboek-commentaren met een goede toelichting. Bachs jaargang koraalcantates staat dus niet op zichzelf, maar vormt zeer waarschijnlijk een onderdeel van een strategie van de orthodox-lutherse theologen om de troostende waarde van het vroege reformatorische lied te behouden.

Bach's jaargang

Uit onderzoek van acht cantates uit deze jaargang blijkt dat de verklaring voor veel verschillen tussen lied- en cantatetekst van een onbekende tekstdichter, maar ook de muzikale uitwerking daarvan door Bach, te vinden zijn in de gezangboekcommentaren van Johann Martin Schamel. Bovendien verwijst hij naar specifieke Bijbelteksten bij de regels van het lied. De commentaren van Luther bij deze teksten, zoals verzameld in de Calov-Bijbel waarmee Bach bekend was en die hij later zelf bezat, zijn eveneens als interpretaties van het lied in de koraalcantate te herkennen.