Promotie Elisa Melo Franco Santos: Prentenboeken en vormen van verzet tijdens dictaturen

Op vrijdag 21 november verdedigt Elisa Melo Franco Santos haar proefschrift ‘Unruly Pictures: Queering Children’s Literature under Dictatorial Regimes in Brazil (1964-1985) and Argentina (1976-1983)’. Hierin onderzoekt zij prentenboeken die verschenen tijdens de laatste militaire dictaturen in Brazilië en Argentinië. Ze bekijkt deze door de bril van de queer-theorie.

Politieke en maatschappelijke kritiek in kinderboeken

Prentenboeken, met hun combinatie van beelden en woorden, blijken verrassend rijk aan ideeën en diepere lagen. Queer-theorie helpt Melo Franco Santos deze ideeën en lagen te ontdekken, zelfs als ze alleen tussen de regels door zijn te lezen. Door de speciale aandacht voor verborgen boodschappen, dubbelzinnigheden en subtiele vormen van verzet, kan ze zien hoe macht, sociale regels en relaties in de boeken worden afgebeeld.

In traditionele kinderboeken loopt het meestal goed af als de hoofdpersoon een morele les leert, volwassen wordt of trouwt. In de boeken die Melo Franco Santos analyseerde zag geluk er anders uit: personages overwinnen uitdagingen en vinden in hun spel nieuwe manieren om contact te maken.

Een voorbeeld is een boek waarin een broer en zus ruziemaken over wat ‘passend’ gedrag is voor jongens en meisjes. Hun ruzies escaleren, totdat ze van geslacht wisselen en daarna weer terug. Op de laatste pagina hebben ze het goedgemaakt. Het ‘goed aflopen’ zit hier dus niet in teruggaan naar hoe het was, maar in het vinden van verbinding en gelijkheid door samen te spelen.

Een nieuw perspectief

Melo Franco Santos laat zien dat de prentenboeken die ze onderzocht afwijken van traditionele verhaallijnen en personages. De boeken laten bijvoorbeeld nieuwe manieren zien van hoe mensen met elkaar kunnen omgaan. Ook hebben ze vaak een gelukkig einde dat niet altijd aansluit bij de waarden van de autoritaire regimes. Tegelijkertijd tonen ze uitsluiting en kwetsbaarheid.

Melo Franco Santos laat zien dat prentenboeken een product van hun tijd zijn: ze weerspiegelen de sociale, politieke en culturele context van toen. Ze zijn niet neutraal en kunnen politieke en maatschappelijke kritiek uiten, ook als ze op het eerste gezicht apolitiek lijken. Door sociale normen ter discussie te stellen en zich af te zetten tegen autoritaire waarden, bieden de boeken ruimte voor reflectie en verzet.

Om tot deze conclusie te kunnen komen was het gebruik van queer-theorie essentieel, stelt Melo Franco Santos. Deze aanpak richt zich op wat meestal over het hoofd wordt gezien en onthult hoe prentenboeken onzekerheid, verzet en hoop weergeven, op manieren die vaak ingaan tegen dominante ideeën. Door oog te hebben voor de dagelijkse politiek laat dit onderzoek kinderboeken vanuit een geheel nieuwe invalshoek zien.