Promotie Dick Zijp: De Nederlandse cabaretier is vaak een ‘progressieve rebel’, toch?

Op 15 februari verdedigt Dick Zijp zijn proefschrift ‘Comedians without a Cause: The Politics and Aesthetics of Humour in Dutch Cabaret (1966-2020)’. Om de betekenis en invloed van humor in de huidige tijd te begrijpen, richt Zijp zich op de politieke en esthetische werking van humor in Nederlandse cabaretvoorstellingen vanaf de jaren zestig tot heden.

Cabaret en debat

Cabaretiers en stand-upcomedians spelen een belangrijke rol in de samenleving en het publieke debat. Zeker in de laatste jaren zien we dat humor ‘gepolitiseerd’ raakt, schrijft Zijp. Humor is een centrale plaats gaan innemen in debatten over identiteit, sociale rechtvaardigheid en de vrijheid van meningsuiting.

In zijn proefschrift onderzoekt Zijp de vragen hoe cabaretiers humor gebruiken om maatschappijkritiek te leveren en op welke manier bredere maatschappelijke sentimenten en politieke ideologieën hun weerklank vinden in cabaretvoorstellingen.

‘Progressieve rebellen’ – of niet?

Vanaf de jaren zestig hebben Nederlandse cabaretiers de reputatie gehad ‘progressieve rebellen’ te zijn – politiek geëngageerd, uitgesproken links en subversief. Dat beeld moet worden bijgesteld, betoogt Zijp. Hoewel we geneigd zijn progressieve boodschappen te zoeken in hun werk, is de grensoverschrijdende en provocatieve humor van cabaretiers die zich presenteren als ‘anti-establishment’, zoals Youp van ’t Hek, Hans Teeuwen en Theo Maassen, eerder normbevestigend dan vooruitstrevend.

Paradoxaal genoeg, zo laat Zijp zien, is de gematigde en relativerende humor van cabaretiers als Wim Kan en Claudia de Breij daarentegen verrassend radicaal in haar progressiviteit, net als de nostalgische humor van Alex Klaasen. De ontregelende humor van Freek de Jonge, Micha Wertheim en de vroege Nederlandse studentencabarets, kenmerkt zich op haar beurt juist door het afstand doen van een direct politiek engagement.

Vandaag de dag wordt humor nog steeds niet altijd serieus genomen, schrijft Zijp. Met zijn proefschrift hoopt hij bij te dragen aan een beter begrip van humor. Humor, zo concludeert hij, wordt vaak nog, ten onrechte, beschouwd als simpelweg aangenaam, onschuldig of politiek bevrijdend. Voor de donkere of meer conservatieve kanten van humor is daarbij te weinig oog.