Promotie: De vakbond en onderhandelingen over driekwartdwingend recht in cao’s – een case study

Op 16 april verdedigt Marize Verhagen haar proefschrift getiteld 'De vakbond en onderhandelingen over driekwartdwingend recht in cao’s – een case study'. In dit onderzoek is via case study van de FNV en interviews met vakbondsbestuurders onderzocht hoe vakbonden omgaan met afwijkingen van 'driekwartdwingend recht' en op welke wijze en in hoeverre zij leden en niet-leden in de totstandkoming van deze afwijkingen betrekken. 

Cao’s bieden stabiliteit en uniforme arbeidsvoorwaarden voor grote groepen werknemers. Een belangrijk aspect is de mogelijkheid om via cao’s in het nadeel van werknemers af te wijken van wettelijke normen, het zogenaamde driekwartdwingend recht. Dit biedt binnen sectoren en ondernemingen flexibiliteit en maatwerk, bijvoorbeeld bij contractduur, opzegtermijnen of proeftijd. Cao-afspraken gelden echter niet alleen voor vakbondsleden, maar ook voor niet-leden. Dit roept de vraag op hoe vakbonden de belangen van álle werknemers – leden en niet-leden – waarborgen bij dergelijke afwijkingen.

In dit onderzoek is via case study van de FNV en interviews met vakbondsbestuurders onderzocht hoe vakbonden omgaan met afwijkingen van driekwartdwingend recht en op welke wijze en in hoeverre zij leden en niet-leden in de totstandkoming van deze afwijkingen betrekken. 

Uit cao-analyses en interviews met vakbondsbestuurders blijkt dat vakbonden vaak akkoord gaan met dergelijke afwijkingen. Leden hebben inspraak op de totstandkoming van deze afspraken doordat zij worden geraadpleegd en over het eindresultaat mogen stemmen, terwijl niet-leden nauwelijks invloed op deze afspraken kunnen uitoefenen. De aandacht voor driekwartdwingend recht binnen cao-onderhandelingen is bovendien beperkt; bestaande afwijkingen van driekwartdwingend recht worden zelden besproken binnen de vakbond of door de achterban aangekaart. Ook blijven de afwijkingen in cao’s vaak jarenlang ongewijzigd.

Voorgaande veroorzaakt spanningen tussen het collectief en individueel burgerschap: hoewel vakbonden collectieve belangen behartigen, missen individuele werknemers zeggenschap.

De aanbevelingen omvatten strengere wettelijke voorwaarden voor afwijkingen, transparantere cao-processen en betere betrokkenheid van niet-leden. Dit zou zorgen voor een evenwicht tussen sectorale flexibiliteit en bescherming van werknemersrechten.