Oratie Marcel Boogers: Democratie en transitie: ruimte voor botsing en verbinding

Op 19 juni 2024 aanvaardt Marcel Boogers zijn benoeming als bijzonder hoogleraar Democratie en Transitie aan de Universiteit Utrecht. Deze bijzondere leerstoel is ingesteld namens adviesbureau Necker. Om 16.15 uur precies zal hij in de aula van het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht zijn oratie uitspreken met de titel ‘Democratie en transitie: ruimte voor botsing en verbinding.’

De oratie kan alleen door genodigden fysiek worden bijgewoond. Degenen die in de aula verwacht worden, ontvangen daartoe een aparte uitnodiging.

Andere belangstellenden kunnen de oratie online volgen via een live stream (zie link onderaan dit bericht).

Transities vragen om een transitie van democratie

Transities betekenen een fundamentele verandering van de bestaande productiesystemen, waarmee grote economische, maatschappelijke en politieke belangen zijn gemoeid. In een democratie hindert dit de voortgang van transities; tegelijkertijd stellen transities ook de democratie op de proef. In zijn oratie beschrijft Marcel Boogers de spanning tussen democratie en transities en de drie verschillende manieren waarop daarmee in theorie en praktijk wordt omgegaan:

• Technocratie: In de eerste benadering wordt de democratie min of meer buiten werking gesteld. Om voortgang te kunnen boeken met transities worden ze vooral overgelaten aan bestuurders, ambtenaren en experts. Daarvan zien we in de praktijk veel voorbeelden, bijvoorbeeld bij de besluitvorming over het nationaal klimaatakkoord of bij regionale energiestrategieën.
   
• Democratische hervorming: De tweede benadering ziet democratie niet als probleem maar juist als oplossing. Door de democratie zo te hervormen dat groepen die belang hebben bij transities beter gehoord worden, kunnen transities slagvaardiger worden aangepakt. Ook daarvan zien we voorbeelden in de praktijk, zoals pleidooien voor het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd of het instellen van burgerberaden.
   
• Democratie in transitie: De laatste manier om de spanning tussen democratie en transitie te verminderen richt zich op de nieuwe tegenstellingen en conflicten die transities met zich meebrengen. Omdat deze nieuwe conflicten de bestaande democratie flink ontregelen – en ook daarvan zien we veel voorbeelden – moet niet alleen het functioneren van de democratie, maar ook de definitie van wat democratie is ingrijpen veranderen. Transities vragen dus ook om een transitie van democratie.

Om tegenstellingen en conflicten over transities in goede banen te kunnen leiden, is het niet alleen van belang dat er ruimte komt voor botsende meningen en belangen, maar ook dat er nieuwe manieren worden gevonden om deze tegenstellingen te overbruggen. Hiervoor is het nodig dat onderwerpen die eerst nog geen onderwerp waren van democratisch debat, dat nu wel worden. Voorbeelden hiervan zijn energiecoöperaties die nieuwe conflicten over de kosten en baten van windmolenparken onderkennen én overbruggen door omwonenden te laten delen in de opbrengsten ervan.

Daarmee komt Marcel Boogers op een aantal onderzoeksvragen die hij in zijn onderzoek centraal wil stellen. Hoe wordt in de praktijk gekozen tussen de verschillende manieren om met de spanning tussen democratie en transitie om te gaan en welke factoren zijn daarop van invloed? Hoe worden besluitvormingsprocessen over transities vormgegeven en in welke mate komen alle conflicten en tegenstellingen hierin aan bod? Hoe zetten nieuwe transitie-conflicten de bestaande democratie onder druk? Welke nieuwe democratische mechanismen ontstaan er om deze nieuwe conflicten te kunnen reguleren en waarom?  

Lees ook het nieuwsbericht over de benoeming van Marcel Boogers (per 3 april 2023) hier: