Utrecht zingt: van Crambambuli tot onnavolgbaar universiteitslied

Het was een bijzondere ervaring: ik had een groep Finse studenten rondgeleid door de universiteit en ze wilden mij daarvoor bedanken. Midden op het Domplein gingen ze in een kring om mij heen staan en zongen een studentenlied uit hun bundel Panem et Circenses. Ik verstond er helemaal niets van, maar het bleek een drinklied te zijn. Toen besefte ik nog eens hoe universeel studentencultuur eigenlijk is.

Zingen is van alle tijden

Ook in Utrecht wordt gezongen. Wie nu weer aan het begin van het nieuwe academisch jaar langs de panden van de gezelligheidsverenigingen loopt, hoort uit de openstaande ramen regelmatig gezang de straat op waaien. Het zingen is van alle tijden, alleen de vorm verschilt soms.

Drinkliederen zijn universeel

Toen ik na die aubade op het Domplein thuiskwam, legde ik het Finse liedboekje dat ik als herinnering had meegekregen, naast mijn exemplaar van het Utrechtse Vademecum voor den student. Liederenboek uit 1883 (de eerste druk dateert van 1862). Het was uitgevoerd in hetzelfde handzame formaat en tot mijn verbazing vond ik in beide bundels soms dezelfde titels, zoals het drinklied Crambambuli.

De teksten zijn totaal verschillend, maar ze gaan allebei over een bijzonder alcoholisch drankje met dezelfde nonsensnaam. In de zangcultuur van studenten zijn de drinkliederen het bekendst. Ze vormen ook de basis van de biercantus, een zang- en drinkfestijn dat inmiddels ook tot de studieverenigingen doorgedrongen is.

Zingen ontstijgt de ontgroening

Samen zingen schept eenheid, vandaar dat het ook een onderdeel is van de initiatierite die de ontgroening eigenlijk is. Maar het gaat niet altijd over drinken en het zingen stijgt ook boven de ontgroening uit. Zo waren in de negentiende eeuw ook serenades populair. In 1830 hoorden studenten dat de bekende hoogleraar Schroeder van der Kolk een aanbod uit Amsterdam had afgewezen, om aan de Utrechtse universiteit te blijven. Om hem daarvoor te bedanken, brachten zij hem een serenade.

In de zangcultuur van studenten zijn de drinkliederen het bekendst.

Serenades met een politiek tintje

In 1859 trad de in heel Europa beroemde Italiaanse actrice Adelaide Ristori (ook bekend als ‘de Markiezin’) als Medea op in de Utrechtse schouwburg aan het Vredenburg. Na afloop van de voorstelling brachten dolenthousiaste studenten haar een serenade bij fakkellicht. Daar zat trouwens ook nog een politiek tintje aan: het was een paar dagen na de grote veldslag bij Solferino, die belangrijk was in de strijd om de Italiaanse eenwording.

Politiek was zeker ook het fenomeen Frits Coers, van wie op de eerste verdieping van het Academiegebouw een plaquette hangt. De nooit afgestudeerde, eeuwige medisch student Coers was in 1910 de oprichter van een fameus – nog steeds bestaand – zanggezelschap van het Utrechtsch Studenten Corps: ‘Coers’ lied’.

Coers verzamelde zo’n 6000 Nederlandstalige volksliedjes, die deels ook op het repertoire stonden van de zangvereniging. Daarmee werden de zangers de vertolker van de achterliggende nationalistische en Groot-Nederlandse politieke opvattingen van Frits Coers.

Eeuwenoud lied over de kortheid van het leven

De Utrechtse universiteit heeft een lange zangtraditie, die tot op de dag van vandaag succesvol is met onder veel meer het USKO, de Utrechtse Studenten Cantorij en niet te vergeten het inmiddels wereldberoemde Dekoor. Maar ik moest toch wel weer even slikken toen ik de Utrechtse bundel uit 1883 en de Finse uit 2012 nog eens naast elkaar legde.

In allebei de bundels staat helemaal aan het begin het bekende Gaudeamus Igitur, een lied over de kortheid van het leven. De eeuwenoude melodie ervan gaat waarschijnlijk terug op een dertiende-eeuws lied uit Bologna. Het is bij ons lange tijd gezongen bij universitaire plechtigheden. Inmiddels is het vervangen door een Universiteitslied dat niemand (excusez) uit de strot kan krijgen. Maar het schijnt dat we het daar niet meer over moeten hebben. Toch jammer.