Rechtswinkel in Rwanda: "De telefonische hulplijn is een uitkomst"

De faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht schrijft jaarlijks de Maatschappelijke Impact Prijs uit. De prijs wordt in twee categorieën uitgereikt, aan medewerkers en aan studenten. In 2018 ging de impactprijs voor medewerkers naar de Stichting Initiatives for Peace and Human Rights (SIPHR), voor het opzetten van een rechtswinkel in Huye (Rwanda). Inmiddels draait de rechtswinkel een aantal jaar – en met succes. Paulien de Morree – destijds universitair docent staatsrecht en mensenrechten – werkt tegenwoordig bij de Raad van State, maar is nog steeds betrokken bij de stichting. Zij vertelt dat de rechtswinkel nu ook een telefonisch kanaal heeft opgezet. “Het is voor mensen die afgelegen wonen vaak moeilijk om naar het kantoor van de rechtswinkel af te reizen. Voor hen is, ook na de lockdown en beperkingen, de telefonische hulplijn een uitkomst.”

Met het geld van de prijs en met de opbrengst van een succesvolle crowdfunding werden bureaus, bureaustoelen en een printer voor de rechtswinkel gekocht. Daar geven rechtenstudenten van de National University of Rwanda gratis juridisch advies, bijgestaan (pro bono) door ervaren advocaten. Veel zaken die bij de rechtswinkel komen zien op conflicten tussen burgers, over eigendom van grond of familierecht, legt Paulien uit.

Fondsenwerving

“SIPHR houdt zich vooral bezig met fondsenwerving in Nederland voor projecten van onze partnerorganisatie iPeace in Afrika. Maar als zich er een mogelijkheid voordoet leveren we ook een inhoudelijke bijdrage. In het verleden hebben Annemarieke Beijer [voorzitter van SIPHR en tevens oud-docent aan de UU] en ik bijvoorbeeld als jurylid deelgenomen aan de pleitwedstrijd over internationaal humanitair recht en mensenrechten die onze partnerorganisatie jaarlijks organiseert voor studenten in het Grote Merengebied.” 

Huiselijk geweld

“De afgelopen jaren hebben we ons wat fondsenwerving vooral gericht op de rechtswinkel in het zuiden van Rwanda. Dat is ook waar we het geld dat we in 2018 hebben gewonnen aan hebben besteed. De rechtswinkel biedt nog steeds gratis rechtshulp aan kwetsbare rechtszoekenden. In coronatijd stonden we voor nieuwe uitdagingen. Tijdens de lockdowns in Rwanda konden we rechtszoekenden niet ontvangen op het kantoor van de rechtswinkel. Tegelijkertijd bleef de vraag naar juridisch advies en rechtshulp hoog. Bovendien zagen we een stijging in het aantal vragen die te maken hadden met de rechten van met name vrouwen in het licht van huiselijk geweld.”

Telefonische hulplijn

“Met financiële bijdragen uit onder andere Nederland is het gelukt om in die tijd een telefoonnummer op te zetten waarop de rechtswinkel gratis te bereiken was. Dat was zo'n succes dat we het ook na de coronatijd hebben behouden. Het is voor mensen die afgelegen wonen vaak moeilijk om naar het kantoor van de rechtswinkel af te reizen. Voor hen is, ook na de lockdown en beperkingen, de telefonische hulplijn een uitkomst. Dat is een project waar we ook de komende jaren op in zullen blijven zetten.”

Vaak is er nog onbekendheid met waar mensen recht op hebben. Ongelijkheid en onrechtvaardigheid blijven daardoor bestaan. Pas als mensen weten wat hun rechten zijn, kunnen ze daar een beroep op doen.

Rechtshulp verbreiden – een uitdaging 

“Het idee van een rechtswinkel is niet nieuw, want er zijn meerdere rechtswinkels in Rwanda (onder meer van Legal Aid Forum), deels in samenwerking met de overheid. Rechtswinkels zouden ook elders in de regio goed van pas komen, en zeker een telefonische rechtswinkel. Vanwege de politieke en sociale onrust in Burundi en de DRC – waar iPeace ook kantoren heeft – is het echter niet gemakkelijk om daar iets op poten te zetten. Bovendien is fondsenwerving zelfs voor één rechtswinkel al lastig. De rechtswinkel doet enorm goed werk, maar de output is weinig tastbaar. Het lijkt soms makkelijker om donaties te werven voor een project waarbij met elke bijdrage weer een kind van medicijnen kan worden voorzien of een extra kip kan worden gekocht. Donaties zijn echter altijd welkom en komen goed terecht!”

Praktijkervaring voor rechtenstudenten

“Mijn indruk is dat de rechtenopleiding in Rwanda op zich goed is, maar de voorzieningen en mogelijkheden zijn er gewoon minder dan bij ons: minder geld, minder (gepromoveerd) personeel, minder uitgebreide bibliotheek, minder onderzoeksmogelijkheden. Ook is de opleiding vaak aan de theoretische kant. Met een bijbaan bij de rechtswinkel doen studenten waardevolle praktijkervaring op die ze in de opleiding niet altijd voldoende meekrijgen. Ook heeft onze partnerorganisatie in Rwanda rechtenstudenten een training gegeven waarin zij leerden om te gaan met gevoelige juridische problemen op het gebied van sexual and gender based violence, familierecht en strafrecht.”

Rechteneducatie – niet vanzelfsprekend

Kunnen wij lessen trekken uit dit project voor de Nederlandse praktijk? “Ik heb veel waardering voor de nadruk die bij de rechtswinkel ligt op educatie. Naast rechtshulp aan rechtzoekenden geeft de rechtswinkel ook regelmatig lezingen of workshops over erfrecht, familierecht of strafrecht. Vaak is er nog onbekendheid met waar mensen recht op hebben. Ongelijkheid en onrechtvaardigheid blijven daardoor bestaan. Pas als mensen weten wat hun rechten zijn, kunnen ze daar een beroep op doen.”