Kick-off debat over de toekomst van wetenschappelijk publiceren

De Universiteitsbibliotheek Utrecht organiseerde in samenwerking met het Open Science programma een rondetafelgesprek getiteld ‘How does Open Science affect our publishing strategy’. Het doel van deze bijeenkomst was onderzoekers met elkaar in gesprek te laten gaan over de uitdagingen en de kansen die ze tegenkomen tijdens het publicatieproces met de transitie naar open science. 

Opening door Henk Kummeling 

Rector magnificus Henk Kummeling opende de bijeenkomst. Hij stond stil bij het belang van Open Access en de stappen die de Universiteit Utrecht hier al in heeft gezet. “We moeten ook oog hebben voor de cultuurveranderingen die bij deze transitie horen en die tijd kosten”, zei de rector. Initiatieven zoals deze bijeenkomst waarin het gesprek over Open Science wordt gevoerd, dragen daaraan bij volgens Kummeling.  

Ervaringen van onderzoekers 

Drie sprekers trapten het gesprek af, onder leiding van moderator Stans de Haas (projectleider Erkennen & Waarderen), door te vertellen over hun persoonlijke ervaringen met publiceren in een open science context.  

Tessa Coffeng  (postdoc faculteit Sociale Wetenschappen) ging in op de relatie tussen publiceren en impact. Zij legde uit hoe haar werk bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) haar helpt bij het formuleren van nieuwe en relevante onderzoeksvragen en bij het identificeren van professionele en wetenschappelijke tijdschriften die het meest waarschijnlijk door haar doelgroep gelezen zullen worden.

Amir Raoof (associate professor faculteit Geowetenschappen en leider van het Structures of Strength (SoS) platform for Unusual Collaborations) legde vervolgens de nadruk op interdisciplinariteit en het belang van team science om een bredere impact en outreach te bereiken.  

Bert Weckhuysen (Hoogleraar, faculteit Bètawetenschappen) benadrukte dat in zijn ervaring wetenschappers hun onderzoek altijd open hebben willen delen. Hij stipte de risico’s aan van commercieel gebruik van open beschikbaar onderzoek. Moet publiek geld kunnen leiden tot commercieel gewin? 

Open publiceren & kwaliteit 

“Hebben de gratis kranten die op treinstations werden uitgedeeld geleid tot betere journalistiek?” vroeg Bert Weckhuysen zich hardop af. Niet alleen toegang, maar ook de kwaliteit van publicaties is een uitdaging.

We moeten een robuust systeem hebben om de openbaar gemaakte wetenschappelijke gegevens te evalueren.

De geluiden vanuit het publiek sloten hierbij aan. Zo werd de reputatie van journals door diverse aanwezigen gelinkt aan de kwaliteit van het peer review-proces. Sommigen zagen hier een kans voor grassroots (diamond OA) publicatie initiatieven, aangezien peer review al door de onderzoekgemeenschap wordt geleverd en niet door de uitgever.  

Interdisciplinair onderzoek brengt uitdagingen met zich mee  

De kwaliteit van peer reviews kwam ook naar voren als struikelblok bij interdisciplinair onderzoek, aangezien vakgebieden verschillende kwaliteitscriteria hanteren. Het is belangrijk dat er duidelijke kwaliteitsnormen komen, zodat interdisciplinair onderzoek tot bloei kan komen.  

Vooral bij interdisciplinair onderzoek is het belangrijk dat de resultaten beschikbaar zijn en niet achter een betaalmuur verdwijnen, legde Amir Raoof uit.

Interdisciplinair onderzoek vereist ook het delen van onderliggende gegevens, zodat verschillende disciplines hun eigen vragen kunnen stellen.

Voor interdisciplinaire publicaties blijkt het nog steeds moeilijk om geschikte tijdschriften te vinden om in te publiceren, aangezien veel tijdschriften disciplinair of methodologisch zijn. De algemene ervaring van het publiek is dat het een goede oplossing biedt om te publiceren in beide soorten journals.  

Ontevredenheid over op APC gebaseerde modellen  

Verschillende onderzoekers uitten hun onvrede over op APC’s (Article Processing Charges) gebaseerde modellen. Dit leidt tot vertroebelde machtsverhoudingen tussen universiteiten en uitgevers. Uitgevers hebben profijt van APCs en de publicatiekosten nemen toe.  

Dit is een algemeen gedeeld probleem. Een internationaal perspectief is belangrijk. Onderzoekers hebben immers wel toegang tot meer publicaties, maar publiceren in dezelfde tijdschriften is zo duur geworden dat niet iedereen zich dat kan veroorloven. Andere modellen werden genoemd, zoals "Subscribe to Open" en "Diamond Open Access", waarbij de onderzoekgemeenschap collectief tijdschriften financiert en de controle over academische publicaties terugneemt.